علائم ام اس ، راه های تشخیص آن و درمان (کاملترین مرجع)

علائم بیماری ام اس گستره زیادی دارد و قسمت های مختلف بدن را درگیر می کند؛ بیاید نگاهی اجمالی به این بیماری بیندازیم. بیماری ام اس یا تصلب بافت چندگانه (Multiple Sclerosis) یک بیماری خود ایمنی است که دستگاه اعصاب مرکزی را تحت الشعاع قرار می دهد. به زبان ساده تر باید بگویم که در بیماری ام اس دستگاه ایمنی بدن به میلین سلول های عصبی حمله میکند و به آنها آسیب می رساند.

این آسیب به دور از علائم و نشانه ها نیست. اگر نگران خود و اطرافیانتان هستید و می خواهید از علائم اولیه این بیماری مطلع شوید از شما دعوت می کنم در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

ام اس چیست؟

همانطور که پیشتر ذکر شد بیماری ام اس یک بیماری خود ایمنی است که دستگاه اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) را مورد حمله قرار می دهد. این حملات موجب از بین رفتن میلین آکسون های سلول های عصبی می شود.

وقتی آسیبی در جایی از بدن رخ می دهد، موضع متورم می شود این تورم و التهاب، اسکروز یعنی ضخیم شدن بافت را به وجود می آورد. بیماری ام اس یک بیماری آهسته و پیشرونده است که ممکن است تا 25 سال درازا داشته باشد.

ام اس در چه سنی و در چه کسانی دیده می شود؟

بیماری ام اس در همه سنی می تواند رخ دهد ولی بیشتر در بین 20 تا 40 سالگی شایع است. بیماری ام اس در نوزادان و کودکان هم دیده می شود ولی شیوع آن خیلی کم است. ام اس در زنان سه برابر مردان دیده می شود، این بدین معنی است که این بیماری در زنان بسیار شایع تر است و زنان بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.

علائم بیماری ام اس کدامند؟

بیماری ام اس ممکن است در کودکان هم دیده شود ولی در این بخش به این بیماری و علائم آن در بزرگسالان پرداخته می شود، ام اس در سنین 20 تا 40 سالگی بروز می کند یعنی علائم آن آشکار می شوند. حدود ⅔ بیماران مبتلا به ام اس شایع ترین علائم را درد عنوان کرده اند؛ درد می تواند شامل سردرد، درد در پشت، اندام ها و اسپاسم عضلانی باشد. از آنجایی که این خود سیستم عصبی که پیام عصبی درد را منتقل می کند، درگیر این بیماری شده است، دارو های مسکن و ضد درد هیچ تاثیری بر بهبود این درد ها ندارند.

علامت لرمیت (Lhermitte) یا احساس الکتریکی سریع از علائم شایع این بیماری است که زمانی بیماران مبتلا به ام اس سر را به جلو خم می کنند و یا بالا و پایین می برند در پشت و اندام های پشتی احساس می کنند.

همانطور که می دانیم سلول های عصبی برای انتقال پیام عصبی در سرتاسر بدن گسترده شده اند، آسیب به میلین می تواند در نقاط مختلف بدن رخ دهد و تشخیص را سخت کند و درمان را برای هر فرد اختصاصی کند. در ادامه به برخی از علائم کلی بیماری ام اس که در بیماران بیشتر دیده شده است اشاره خواهد شد.

از دیگر علائم بیماری ام اس که در بین بیماران گسترش دارد، مشکلات بینایی (دوبینی)، مشکلات شناختی و ذهنی، مشکلات گفتاری و صحبت کردن، مشکلات بلعیدن، مشکلات هضم غذا، مشکلات مثانه و ادرار، مشکلات روده ای، تغییر خلق  و خو، اسپاسم عضلات و مشکلات حرکتی، مشکلات تنفسی، مشکلات جنسی، عدم تعادل و سرگیجه، ضعف، خستگی و درد، احساس شوک الکتریکی، احساس مور مور شدن، مشکلات شنوایی و تشنج است.

با این حال پنج علامت اولیه ام اس در وجود دارد که تقریبا در بیشتر بیماران دیده شده است که شامل خستگی، ضعف بدنی، مور مور شدن، دوبینی و تاری دید و درد عضلانی هستند. در ادامه هر یک از علائم این بیماری را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

خستگی و بی حالی

خستگی از شایع ترین و اولین علائم بیماری ام اس است که در بیش از 80 درصد مبتلایان به این بیماری دیده شده است. خستگی، ضعف و بی حالی به طور ناگهانی ظاهر می شود و معمولا چند هفته طول می کشد و بهبود میابد. خستگی ناشی از حمله دستگاه ایمنی بدن به اعصاب در ستون فقرات صورت می گیرد. ضعف معمولا در ناحیه پاها شایع است و فرد مبتلا قادر نیست مدت زمان زیادی بایستد و زود خسته می شود.

درد

درگذشته تصور می شد به دلیل اینکه آسیب به دستگاه عصبی وارد می شود و چون دستگاه عصبی کار انتقال پیام از جمله پیام درد را بر عهده دارد پس وقتی در بیماران ام اس این انتقال پیام مختل می شود، درد وجود ندارد؛ ولی اینگونه نیست. درد از اولین علائم بیماری ام اس است؛ درد می تواند در صورت، عضلات، پشت، سر یا در تمام نقاط بدن وجود داشته باشد. درد می تواند در هر جایی که سلول های عصبی آسیب می بینند بوجود بیاید.

احساس گزگز شدن و بی حسی

احساس گزگز و بی حسی زمانی اتفاق می افتد که هیچ پیام عصبی از طریق دستگاه عصبی بدن منتقل نشود. در بیماران ام اس که دستگاه عصبی مورد حمله قرار می گیرد، ارسال پیام عصبی با مشکل روبرو می شود و بی حسی و احساس گزگز به فرد دست می دهد. احساس گزگز و بی حسی در صورت، پاها، بازوها و نوک انگشتان می تواند از علائم بیماری ام اس باشد که رخ می دهد.

اسپاسم و سفتی عضلات و مشکلات حرکتی

اسپاسم و سفتی عضلات زمانی اتفاق می افتد که دستگاه عصبی آسیب دیده باشد و در بیماری ام اس دقیقا همین اتفاق افتاده است. علاوه بر اسپاسم و سفتی عضلات، سختی حرکت و سفتی مفاصل و در موارد حاد حرکات غیر قابل کنترل در عضلات دیده می شود.

به دلیل سفتی عضلات و مفاصل، مشکلات حرکتی هم اتفاق می افتد و حرکات بدن غیرقابل کنترل می شود. مشکلات حرکتی و علائم بیماری ام اس می تواند در دست و پاها بروز کند و باعث ناتوانی در راه رفتن شود و یا می تواند در حلق، حنجره و صورت بروز کند و سبب مشکلاتی در گفتار، بلع و چهره شود. 

مشکلات مثانه و روده

مشکلات مثانه و عدم کنترل ادرار در بیماران ام اس شایع است و خوشبختانه این علائم اغلب قابل کنترل هستند. اختلالات روده ای در این بیماران کمتر شایع است و می تواند به صورت یبوست، اسهال و عدم کنترل مدفوع ظاهر شود که این علائم نیز قابل درمان و کنترل هستند.

اختلالات بینایی

هرگاه دستگاه ایمنی به اعصاب بینایی حمله کن اختلالات بینایی بروز می کنند. ناراحتی و درد چشم، کاهش دید و نابینایی که با یک چشم شروع می شود، دوبینی، حرکات غیرقابل کنترل چشم از اختلالات شایع بیماری ام اس هستند. خوشبختانه راه های مختلفی برای درمان این اختلالات وجود دارد. علائم کاهش دید می تواند آهسته باشد و فرد متوجه تغییرات آهسته در دید خود نشود.

مشکلات شناختی و ذهنی

50 درصد مبتلایان به ام اس از مشکلات شناختی مانند مشکلات حافظه، از بین رفتن توجه، ناتوانی در حل مسئله، از بین رفتن تفکرات منطقی، افکار سازمان یافته، قضاوت نادرست، افسردگی، اضطراب و بسیاری از مشکلات روحی و روانی دیگر رنج می برند.

مشکلات روحی مانند اضطراب و افسردگی می تواند باعث افزایش تحریک پذیری و تغییر خلق و خو یا ناخویشتن داری شود. ناخویشتن داری می تواند سبب بروز گریه و خنده نابجا شود. این علائم همراه با مشکلات خانوادگی و اختلافات می تواند سختی این بیماری و طول درمان را بیشتر کند.

مشکلات گفتاری و بلع

همانطور که پیشتر توضیح داده شد، در بیماری ام اس حمله سیستم ایمنی بدن به بخش های مختلف اعصاب صورت می گیرد، یکی از نقاط مورد حمله می تواند عضلات حنجره باشد که سبب بروز علائم بیماری در صحبت کردن شود. مشکلات و علائم بیماری ام اس در اینجا شامل کاهش تن صدا، ضعیف شدن صدا یا از دست دادن آن، سختی در صحبت کردن، واضح نبودن گفتار و تکه تکه شدن گفتار است.

اسپاسم عضلات حنجره می تواند عامل این ناهنجاری ها باشد که با گفتار درمانی قابل درمان و بهبود است. همانطور که در بالاتر ذکر شد اسپاسم عضلانی عامل بسیاری از مشکلات بیماران ام اس است. اسپاسم عضلات حلق هم می تواند در بلع اختلال ایجاد کند و باعث رفتن غذا به نای و ریه شود و در نهایت منجر به عفونت ریه شود. برای درمان این مشکلات بهتر است به گفتار درمان مراجعه کرد.

مشکلات تعادل و شنوایی

از نشانه های شایع بیماری ام اس می توان به مشکلات در حرکت اشاره کرد. سرگیجه، سبکی سر و چرخش محیط از مشکلاتی است که بیماران مبتلا به ام اس بیشتر در هنگام راه رفتن و ایستادن با آن دست و پنجه نرم می کنند. مشکلات مرتبط با شنوایی در ام اس می تواند مربوط به درگیری عضلات گوش و یا بخش شنوایی مغز باشد که در هر دو صورت مشکلات شنوایی را به همراه خواهد داشت.

مشکلات تنفسی و تشنج

در بیماران ام اس اسپاسم عضلات تنفسی مانند عضلات سینه ای، دیافراگم و عضلات دنده ای ممکن است مورد حمله قرار گیرند و تنفس و گفتار را با مشکل روبرو کنند. تشنج هم از علائم بیماری ام اس است ولی شایع نیست.

راه های تشخیص ام اس چیست؟

اولین اقدام یک پزشک برای تشخیص بیماری ام اس آزمایش خون است. آزمایش خون به تشخیص بیماری ام اس کمکی نمی کند، تنها می تواند ابتلا به بیماری های دیگر مانند سفلیس، ایدز، لایم و اختلالات ارثی نادر را تایید یا رد کند.

بررسی تصاویر ام آر آی از دیگر راه های تشخیص بیماری ام اس است. پزشکان متخصص با بررسی تصاویر ام آر آی می توانند به تشخیص بیماری هایی مانند ام اس یا تومور های مغزی بپردازند. 

از دیگر راه های تشخیص ام اس می توان به آزمایش مایع مغزی نخاعی اشاره کرد. این آزمایش برای تشخیص ام  اس و نشانه های این بیماری مانند بالا بودن غیر طبیعی گلبول های سفید، سطح بالای آنتی باد ها و پروتئین هایی به نام الیگوکلونال باند انجام می شود.

راه دیگر تشخیص ام اس تست پتانسیل برانگیخته است. این تست به بررسی پاسخ های الکتریکی مغز به محرک های لمسی، بینایی و شنوایی می پردازد. سه نوع تست پتانسیل برانگیخته وجود دارد که معمولا برای تشخیص ام اس از تست پتانسیل برانگیخته بینایی استفاده می شود.

آیا بیماری ام اس وراثتی است؟

در پاسخ به این پرسش باید عرض کنم که طبق تحقیقات انجمن ملی ام اس امریکا بیماری ام اس وراثتی نیست. این بدین معنی نیست که اگر در خانواده ای مادر یا پدر مبتلا به ام اس باشند فرزندان هم به این بیماری مبتلا خواهند شد. بلکه احتمال ابتلا به این بیماری در فرزندان نسبت به کسانی که سابقه بیماری ام اس در آنان وجود ندارد، بیشتر است. به طور کلی در جهان احتمال ابتلا به ام اس 0.1 درصد است و اگر فردی، خواهر یا برادر مبتلا به ام اس داشته باشد، احتمال ابتلای این فرد به این بیماری 2.5 تا 5 درصد است.

عوامل احتمالی ابتلا به ام اس کدام اند؟

وراثت

همانطور که بالاتر گفته شد، وراثت یک عامل قطعی برای ابتلا به بیماری ام اس نیست ولی کسانی که با مبتلایان به ام اس خویشاوندی دارند احتمال ابتلا به ام اس در آنان بالاتر می رود.

سیگار

احتمال ابتلا به ام اس در کسانی که سیگاری هستند دو برابر کسانی است که سیگار نمی کشند.

کمبود ویتامین D

ام اس در کشور هایی که از خط استوا فاصله دارند شیوع بیشتری دارد. می توان نتیجه گرفت که کمبود ویتامین D در اثر کم شدن مدت زمان در معرض آفتاب قرار گرفتن می تواند در بروز این بیماری موثر باشد. ولی رابطه ای ثابت شده ای بین مصرف مکمل های ویتامین D و پیشگیری از بروز ام اس وجود ندارد.

چاقی در نوجوانی

کسانی که در نوجوانی به چاقی مبتلا بوده اند، احتمال ابتلا به ام اس در بزرگسالی در آنان بیشتر از سایر افرادی است که در نوجوانی چاق نبوده اند.

جنسیت

احتمال ابتلا به ام اس در زنان دو برابر مردان است. دلیل این امر هنوز مشخص نیست و نیازمند تحقیقات بیشتری است. ولی طبق نظر اطبای طب سنتی ام اس ناشی از سردی مغز به وجود می آید، از آنجایی که زنان از مردان سردتر هستند پس احتمال ابتلا به این بیماری در زنان از مردان بیشتر است.

عفونت های ویروسی

ممکن است برخی از عفونت های ویروسی که دستگاه عصبی را درگیر می کنند، سرانجام به بیماری ام اس بیانجامد مانند بیماری مونونوکلئوز عفونی.

درمان ام اس چگونه است؟

متاسفانه تاکنون درمان قطعی برای بیماری ام اس معرفی نشده است. ولی با کمک روش ها و درمان هایی می توان علائم این بیماری مزمن را کاهش داد و به فرد مبتلا به ام اس کمک کرد تا به زندگی عادی خود ادامه دهد. امروزه با کمک توانبخشی هایی مانند گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی و یا پروتز می توان به کمک بیماران مبتلا به ام اس شتافت.

در طب سنتی بیماری ام اس دارای درمان است. در طب سنتی علت بیماری ام اس را سردی می دانند، لذا از بیماران میخواهند برای مقابله با این بیماری و بهبود علائم آن از غذاهای گرم استفاده کنند.