قرص اورژانسی (نحوه مصرف، تداخل دارویی و عوارض آن)

قرص اورژانسی یکی از انواع روش‌های جلوگیری از بارداری است که برای روابط جنسی محافظت نشده یا نامطمئن به کار برده می‌شود. البته باید توجه داشت مصرف این قرص تنها در بازه زمانی مشخصی بعد از مقاربت محافظت نشده یا ناموفق در محافظت، تاثیرگذار است. علاوه بر این موضوع شبهات و سوالات متعددی مانند عوارض، دوز مناسب، زمان مصرف، تداخل دارویی و… در رابطه با این قرص وجود دارد که بهتر است دقیق‌تر آنها را در این مقاله بررسی کنیم. با ما همراه باشید.

قرص اورژانسی چیست؟

برای اینکه از بارداری‌های ناخواسته پیشگیری شود، لازم است تمام روش‌های پیشگیری از بارداری برای زنان و مردان آموزش داده شود. از جمله روش‌های پیشگیری از بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده از کاندوم
• قرص‌های ال دی و اچ دی
• آمپول‌ها
• کپسول زیر جلدی
• آی یو دی
• پیشگیری طبیعی

علاوه بر این موارد روش‌های اضطراری نیز وجود دارد که برای مواقعی به کار می‌روند که روش جلوگیری از بارداری موفقیت آمیز نبوده و یا گاهی هیچ گونه روشی برای پیشگیری از بارداری انجام نشده باشد. یکی از موثرترین آنها قرص اورژانسی است که معمولا راهکاری نتیجه بخش است اما در مواردی به عنوان روشی 100 درصد نمی‌توان به آن اطمینان کرد.

راهکارهای دیگری نیز وجود دارند که برای این منظور به کار برده می‌شوند و آن هم شامل استفاده از قرص‌های ترکیبی و دوز بالا از گزینه‌هایی مانند قرص ال دی و قرص اچ دی است که قرص اورژانسی عملکرد بهتری در مقابل این روش دارد. ولی باید برای نتیجه از قرص‌های ال دی و اچ دی به جای قرص اورژانسی، بیش از یک قرص دریافت شود.

مطالب مرتبط با قرص اورژانسی

• بارداری در سنین بالا چه خطراتی دارد؟
• علائم بارداری کدامند؟ 13 نشانه جسمی و روحی بارداری را بشناسید.
• نتیجه آزمایش خون بارداری در چه زمانی درست است؟

نام قرص اورژانسی چیست؟

وقتی این روش جلوگیری از بارداری برای موارد اضطراری به کار برده می‌شود، روشی اورژانسی اتلاق می‌شود اما نام قرصی که برای این منظور به کار می‌رود، لوونرژسترول است که گاهی تحت عناوین دیگری نیز وجود دارد.

این قرص تقریبا بیش از 30 سال است که به عنوان راهکاری اضطراری برای پیشگیری از بارداری ناخواسته به کار می‌رود. قرص لوونرژسترول بسیاری از افراد را از بارداری‌های ناخواسته دور نگه می‌دارد.

می‌توان از لوونرژسترول همیشه استفاده کرد؟

قرص لوونرژسترول به عنوان قرص اورژانسی است و از آن باید در موارد اضطراری استفاده کرد. اغلب این روش برای پیشگیری منظم و همیشگی توصیه نمی‌شود. برای این منظور بهتر است سایر روش‌های ایمن مانند کاندوم، قرص‌های ضد بارداری، IUD، کپسول پیشگیری و… استفاده کرد.

انواع قرص اورژانسی

معمولا قرص لوونرژسترول در بسته‌بندی‌های آلومینیومی-پی‌وی‌سی ارائه می‌شود. این قرص سفید رنگ و گرد، به دو شکل تولید می‌شود. گاهی به شکل تکی و گاهی دوتایی آن را می‌توان تهیه کرد.

عملکرد این دو مشابه است و تنها تفاوت آنها در دوز هر قرص است. قرص‌هایی که در بسته بندی تکی هستند، دوز 1.5 میلی‌گرم لوونرژسترول دارند. قرص‌هایی که در بسته بندی دوتایی هستند، دوز 0.75 میلی‌گرم لوونرژسترول را دارند.

البته روش مصرف آنها نیز با یکدیگر متفاوت است. برای مصرف دوتایی آنها باید یکی را ابتدا مصرف کرد و سپس دومی را بعد از 12 ساعت استفاده کرد. ولی متخصصین اغلب توصیه می‌کنند هر دو همزمان مصرف شود تا نتیجه مطمئن‌تری کسب شود.

این دارو OTC است؛ یعنی بدون نسخه پزشک از تمام داروخانه‌ها قابل خریداری است. اما بهتر است فقط در موارد اضطراری از آن مصرف کرد.

نحوه اثرگذاری قرص اورژانسی

قرص لوونرژسترول، حاوی درصد بالایی از پروژسترون است. این در صورتی است که سایر داروهای ضد بارداری مانند ال دی و اچ دی، حاوی پروژسترون همراه استروژن هستند.

دریافت این قرص سبب می‌شود از تخمک‌گذاری یا رهاسازی تخمک، جلوگیری شود و یا به تعویق انداخته شود. در واقع مصرف قرص‌های اورژانسی سبب می‌شود، از عمل لقاح اسپرم و تخمک پیشگیری شود و در ادامه نیز مانع از عمل لانه گزینی (اتصال تخم بارور به رحم) خواهد شد.

لازم به ذکر است داروهایی که فقط از پروژسترون تهیه می‌شوند، عوارض کمتری را نسبت به سایر داروهای ضد بارداری بر جای می‌گذارند. حتی برای برخی از افراد نیز مصرف آنها مناسب‌تر و مطمئن‌تر است.

نحوه مصرف قرص اورژانسی چگونه است؟

نکته مهمی که باید در رابطه با قرص‌های اورژانسی توجه کرد، به طریقه مصرف آنها مربوط می‌شود. اگر در زمان مشخص و با دوزهای مناسب مصرف نشوند، اغلب بارداری ناخواسته بعد از رابطه جنسی محافظت نشده یا مشکوک، ایجاد خواهد شد.

برای مصرف این قرص مهمترین نکته زمان است. هر قدر سریعتر از قرص اورژانسی پس از رابطه محافظت نشده استفاده شود، احتمال بارور شدن و در واقع احتمال قرار گرفتن تخمک بارور در رحم کمتر است. به همین دلیل معمولا توصیه می‌شود، قرص را بلافاصله و در اولین فرصت بعد از رابطه محافظت نشده، مصرف کرد.

بعد از رابطه جنسی محافظت نشده یا مشکوک، تا 72 ساعت زمان برای مصرف این قرص و پیشگیری از بارداری وجود دارد. در این حالت 90 درصد احتمال پیشگیری از بارداری وجود دارد.

برخی از انواع قرص‌های اورژانسی مانند الاوان نیز وجود دارند که می‌توان از آنها تا 120 ساعت بعد از رابطه محافظت نشده برای جلوگیری از بارداری ناخواسته استفاده کرد.

در هر حال قرص اورژانسی لوونرژسترول را می‌توان تا 3 روز بعد از مقاربت محافظت نشده استفاده کرد. به توصیه سازمان بهداشت جهانی، مصرف دوز 1.5 میلی‌گرم لوونرژسترول، تا 5 روز بعد از رابطه نیز برای پیشگیری از بارداری موثر است.

در مواردی که دوز 0.75 لوونرژسترول استفاده شود، باید اولین قرص در 72 ساعت بعد از رابطه جنسی محافظت نشده دریافت شود و قرص بعدی نیز بعد از 12 ساعت پس از مصرف قرص اول باید مصرف شود.

عوارض قرص اورژانسی چیست؟

از آنجایی که قرص‌های اورژانسی مکرر استفاده نمی‌شوند، عوارض جانبی طولانی مدتی از آنها دیده نمی‌شود. اما برخی از افراد با مصرف این قرص‌ها عوارضی موقتی و گاها خفیف را تجربه می‌کنند که شامل مواردی همچون گزینه‌های زیر می‌شود:

• حالت تهوع و استفراغ
• احساس خستگی و خواب آلودگی
• سرگیجه
• سردرد
• حساس شدن سینه‌ها
• به هم خوردن قاعدگی
• احساس درد در ناحیه لگن
• تغییرات خلق و خو
• دردهای شکمی و اسپاسم‌های عضلانی
• خونریزی شدید در قاعدگی یا خونریزی بین دور‌ه‌های چرخه قاعدگی

در موارد نادر ممکن است واکنش‌های آلرژیک نیز برای فرد بروز داده شود که علائم خفیفی از موارد زیر را ایجاد خواهد کرد:

• خارش
• تنگی نفس
• کهیر
• التهاب پوست و صورت
• التهاب لب، زبان و گلو

عوارض و علائم آلرژیکی بیان شده از این دارو در برخی از موارد بروز داده می‌شوند. توصیه می‌شود در صورتی که عوارض با شدت بالا بروز داده شد، حتما به پزشک مراجعه شود.

علاوه بر این موارد لازم به ذکر است در رابطه با سرطان‌زا بودن این دارو شواهدی علمی وجود ندارد. از طرفی دیگر خطرات کبدی و کلیوی نیز از این دارو به ثبت نرسیده است. این موارد جزء عوارض این دارو نیستند اما گاهی به اشتباه مطرح می‌شوند.

بهترین زمان مصرف

این قرص اورژانسی خوراکی، در تمامی داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک ارائه می‌شود. لازم است در اولین فرصت بعد از رابطه جنسی محافظت نشده یا در موارد مشکوک این قرص مصرف شود. اما بهترین زمان دریافت این دارو تا 72 ساعت یا سه روز بعد از مقاربت محافظت نشده است.

در نظر داشته باشید هر قدر سریع‌تر و در زمان نزدیک‌تر این قرص مصرف شود، احتمال بارداری ناخواسته کمتر است. در مواردی که این قرص دیرتر استفاده شود، احتمال بارداری افزایش خواهد یافت.

در صورتی که دوران قاعدگی بعد مصرف دیر هنگام قرص اورژانسی به تعویق افتد، حتما باید تست بارداری انجام شود. اما در صورتی که تا سه روز بعد از رابطه محافظت نشده این قرص مصرف شود، 95 الی 75 درصد، از بارداری جلوگیری خواهد شد.

این نکته را باید در نظر داشت که اگر چند روز یا یک هفته، بعد از مصرف قرص اورژانسی مجدد مقاربت محافظت نشده وجود داشته باشد، احتمال بارداری وجود خواهد داشت. زیرا اثرگذاری لوونرژسترول، فقط تا سه روز وجود دارد. باید از روش‌های مطمئن مانند کاندوم برای پیشگیری در کنار آن استفاده کرد.

خارج شدن قرص اورژانسی با حالت تهوع

در مواردی که حالت تهوع ناشی از مصرف قرص، بعد از 2 ساعت سبب خارج شدن آن با محتویات معده شد، لازم است مجدد آن را مصرف کرد. در واقع همان دوز از قرص را مجدد باید دریافت کرد.

زیرا ترکیبات قرص در دستگاه گوارش هنوز فرصت اینکه جذب شده و وارد رگ‌ها شوند را نداشتند. از این رو ترکیبات هورمونی آن به پیشگیری از بارداری منجر نخواهد شد. برای رفع این موضوع باید قرص دیگری فورا مصرف شود.

مصرف قرص اورژانسی و چرخه قاعدگی

یکی از نکاتی که در رابطه با قرص اورژانسی وجود دارد، به هورمونی بودن آن مربوط می‌شود. دریافت هورمون‌ها ممکن است سبب به هم خوردن تنظیمات هورمونی بدن شود. قرص‌های اورژانسی اغلب سبب تغییر در چرخه قاعدگی می‌شوند.

در برخی از موارد ممکن است دریافت دوز بالایی از آنها تا یک هفته قاعدگی را به تعویق اندازد. البته باید توجه داشت اگر با مصرف این قرص برای پیشگیری از بارداری، تا 3 الی 4 هفته از زمان قاعدگی گذشت، نیاز به تست بارداری برای تشخیص بارداری وجود دارد.

در موارد مشکوک نیز لازم است اگر دوران قاعدگی بیش از 2 هفته به تعویق افتاد، تست بارداری با بیبی چک یا تست آزمایش خون که روش مطمئن‌تری است را انجام داد.

نکته‌ای که باید توجه داشته باشید این است دریافت دوز بیشتر به وسیله مصرف تعداد بیشتر، نشان‌دهنده افزایش تاثیر قرص نیست. بهتر است دوز مناسب بیان شده برای پیشگیری از بارداری دریافت شود.

چند بار می‌توان از قرص اورژانسی استفاده کرد؟

قرص‌های مخصوص پیشگیری از بارداری را می‌توان به تعداد لزوم استفاده کرد. اما در مورد مصرف قرص‌های اورژانسی باید فقط یکبار در یک چرخه قاعدگی استفاده کرد. در واقع می‌توان گفت سالانه استفاده نهایتا 3 مرتبه از این قرص‌ها مناسب‌تر است.

به یاد داشته باشید این قرص برای موارد اورژانسی است و استفاده مکرر از آن توسط هیچ متخصصی برای پیشگیری از بارداری محافظت نشده، توصیه نمی‌شود.

از چه سنی به بعد می‌توان قرص اورژانسی مصرف کرد؟

قرص‌های اورژانسی از ترکیبات هورمونی ساخته شده‌اند تا از بارداری ناخواسته بتوان جلوگیری کرد. این داروها اصلا برای سنین قبل از شروع قاعدگی مناسب نیستند. ترجیحا سنین بالای 17 سال می‌توانند از این دارو استفاده کنند.

تداخلات دارویی با قرص اورژانسی

یکی از نکات دیگری که در رابطه با مصرف این قرص باید در نظر گرفت، به تداخل دارویی با آن مربوط می‌شود. به دلیل عملکردهای متفاوتی که داروها دارند، ممکن است در نحوه اثرگذاری یکدیگر تداخل ایجاد کنند. حتی گاهی در برخی از موارد ممکن است عوارض برخی از داروها با مصرف داروهای دیگر تشدید شود.

انواع فرآورده‌ها و یا ترکیبات گیاهی برخی از داروها، ممکن است در تجزیه پروژسترون اختلال ایجاد کند. این یعنی غلظت پلاسمایی پروژسترون را کاهش می‌دهد که این موضوع سبب افت تاثیرگذاری قرص اورژانسی نیز خواهد شد. در نتیجه با چنین تداخلی احتمال بارداری افزایش خواهد یافت. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ترکیبات دارویی مخصوص ض تشنج از جمله فلبامات، کاربامازپین، توپیرامات، فنی توئین و باربیتورات‌ها
• مسکن‌هایی از جمله استامینوفن، ژلوفن، ایبوپروفن
• ترکیبات کافئین دار
• سیتریزین
• داکسی سایکلین
• آموکسی سیلین
• دیازپام
• آلبوترول
• فلوکستین
• سیتالوپرام
• آزیترومایسین
• آمفتامین
• گریزوفولوین
• ونلافاکسین
• لاموتریژین
• ریفامپین
• داروهای درمانی و کنترلی برای HIV
• لوراتادین
• دولوکستین

مصرف قرص اورژانسی در دوران شیردهی

این قرص ترکیبات هورمونی قوی را برای بدن به همراه دارد. مصرف آن در دوران شیردهی سبب خواهد شد که وارد جریان خون و شیر مادر شود. از این رو اغلب توصیه می‌شود این دارو را تا جای ممکن در دوران شیردهی استفاده نکنند و از روش‌های مطمئن‌تری برای پیشگیری از بارداری استفاده کنند.

نکات مهم در مورد مصرف قرص اورژانسی

• از این قرص نمی‌توان به صورت روتین استفاده کرد و باید روش مناسبی برای پیشگیری از بارداری انتخاب شود
• در دوران بارداری استفاده از این قرص ممنوع است؛ پس پیش از مصرف، باید از عدم بارداری مطمئن بود
• در صورت بروز علائم آلرژیک، لازم است با کمک پزشک، دارو یا روش جایگزین انتخاب کرد
• پیش از سنین قاعدگی (پیش از 17 سالگی) نباید از این دارو استفاده کرد
• افزایش تعداد مصرف قرص یا افزایش دوز دارو به تاثیر بیشتر و مطمئن‌تر نمی‌انجامد فقط باید مقدار مناسب، در زمان مناسب و با در نظر گرفتن تداخلات دارویی را استفاده کرد
• در صورت بروز دردهای شکمی و لکه بینی شدید باید به پزشک مراجعه کرد؛ زیرا خطر حاملگی خارج از رحم و یا سقط جنین وجود دارد

در چه صورتی قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟

یکی از رایج‌ترین سوالاتی که در رابطه با قرص اورژانسی وجود دارد این است که چگونه از تاثیرگذاری این دارو مطمئن شوند یا اینکه در چه صورتی ممکن است این دارو تاثیر درستی برجای نگذاشته باشد.
حتی خیلی از افراد بعد از رابطه جنسی محافظت نشده، تا شروع قاعدگی از عدم بارداری خود اطمینان ندارند.

اما باید در نظر داشته باشید که در صورتی که بعد از دو هفته از مصرف قرص اورژانسی، فرد دچار خونریزی قاعدگی نشود، این احتمال وجود دارد که بارداری اتفاق افتاده باشد. اما معمولا در صورتی که فرد پس از دو هفته بعد از مصرف این قرص دچار قاعدگی شود، به طور موفقیت آمیزی از بارداری جلوگیری کرده است.

در صورتی که مادر باردار باشد، این دارو از ادامه روند بارداری جلوگیری نمی‌کند و روی جلوگیری از بارداری تاثیر گذار نیست. این دارو به طور 100 در 100 از بارداری جلوگیری نمی‌کند. اما استفاده از آن خطر بارداری را در حد به سزایی کاهش می‌دهد.
مصرف این دارو در صورتی که 3 الی 5 روز از نزدیکی گذشته باشد، نمی‌تواند از بارداری جلوگیری کند. در صورتی که یک هفته بعد از چرخه قاعدگی خونریزی مشاهده نشد، بهتر است به پزشک برای تشخیص دقیق مراجعه کرد.

مطالب مرتبط با قرص اورژانسی

• بارداری در سنین بالا چه خطراتی دارد؟
• علائم بارداری کدامند؟ 13 نشانه جسمی و روحی بارداری را بشناسید.
• نتیجه آزمایش خون بارداری در چه زمانی درست است؟

جمع‌بندی

قرص اورژانسی گزینه‌ای مطمئن برای پیشگیری از بارداری، برای مقاربت‌های محافظت نشده محسوب می‌شود. این دارو باید حداکثر تا 3 روز بعد از رابطه‌ی محافظت نشده مصرف شود تا از بارداری ناخواسته جلوگیری کند. در این متن عوارض این دارو را بیان کردیم که شامل مواردی مانند سرگیجه و حالت تهوع می‌شود. اما باید به سایر نکات در مورد طریقه مصرف و بهترین زمان مصرف نیز توجه داشت.