دارو مادهای هست که میتواند خیلی از مشکلات بدنی را برطرف کند. البته داروها مانند شمشیرهای دو لبه هستند. همانقدر که میتوانند مفید باشند، ممکن است مخرب هم باشند.
در این مقاله قرار است توضیحات کاملی را در رابطه با اینکه دارو چیست و چه انواعی دارد، بیان کنیم. با ما همراه باشید.
برای دارو (Medicine) تعاریف مختلفی وجود دارد. اما همه آنها به یک تعریف کلی ختم میشوند:
به هر ذره و مولکول کوچکی که بعد از وارد شدن به بدن با یک سری فعل و انفعالات مولکولی عملکرد بدن را تغییر میدهد، دارو گفته میشود. به طور کلی دارو هر مادهای است که برای پیشگیری، تشخیص، درمان، رفع و بهبود علائم بیماری به کار برده میشود.
دارو مادهای است که با تاثیر از بعضی از ترکیبات خاص با داخل یا خارج شدن از دیواره سلول باعث آغاز یا مهار بعضی از عملکردهای خاص میشوند. همچنین باید در نظر داشته باشید که قدرت تاثیر دارو، با توجه به مقدار و تعداد آن نسبت مستقیم دارد.
اما داروهایی مثل ضد عفونی کنندهها و آنتی اسیدها که کاربرد موضعی دارند، جزء این دسته بندی محسوب نمیشوند.
طبق تعریفی که در طب سنتی برای دارو آمده است، میتوان دریافت که این دو با یکدیگر کاملا متفاوت هستند:
غذا باعث رشد و نمو بدن میشود ولی دارو اینطور نیست. دارو بر خلاف غذا، روی مزاج و کیفیت بدن تاثیر میگذارد.
دارو مادهای است که به کمک واکنشهای شیمیایی که ایجاد میکند، تغییراتی در عملکرد زیستی به وجود میآورد. مولکول یا مولکولهای دارو با مولکول خاصی که در سیستم زیستی نقش دارند، برهمکنش انجام میدهند. البته ممکن است یک دارو با داروی دیگر هم در بدن واکنش دهد.
بعضی از داروها مانند هورمونها ممکن است درون بدن ساخته و تولید شوند. اما بعضی داروهای دیگر مانند ترکیبات شیمیایی، در بدن تولید نمیشوند.
جالب است بدانید سموم هم جزء داروها دسته بندی میشوند. مواد سمی میتوانند به وسیله موجودات زنده مانند جانوران و گیاهان تولید شوند یا مانند کادمیوم و آرسنیک، ریشه معدنی داشته باشند.
اما دارو از هر نوعی که باشد، واکنش آن با گیرنده دارو، شیمیایی است. اما نکته مهم اینجاست که ترکیب اتمی، شکل، اندازه و بار الکتریکی مناسبی داشته باشد.
در گذشته معمولا داروها را از گیاهان یا بعضی از جانوران میگرفتند.
از 5 هزار سال پیش تا به حال، چینیها به خواص دارویی گیاهان پی بردند و آنها را استفاده کردند. این داروها به مرور در سراسر جهان رواج یافتند. ولی امروزه بیشتر داروهایی که مصرف میشوند، از فرآیندهای شیمیایی ساخته میشوند. خیلی از انواع داروها اشکال مصنوعی موادی هستند که در طبیعت آنها را میبینیم.
به طور کلی اکثر داروهایی که مصرف میکنیم، از فرآیندهای شیمیایی تهیه میشوند ولی منشا آنها گیاهان و حیوانات هستند.
با توجه به ترکیباتی که دارو از آنها تهیه میشود، ممکن است نحوه مصرف متفاوت باشد. در ادامه نحوه مصرف داروها را شرح خواهیم داد.
میتوان گفت رایجترین راه استفاده از داروها، مصرف خوراکی آنها است. بعضی از داروها را باید خورد تا از طریق دیواره روده، جذب شوند. بعد از اینکه از طریق دیواره روده جذب شدند، وارد جریان خون میشوند تا عملکرد مناسب را انجام دهند.
داروهای خوراکی اشکال مختلفی دارند. بسته به ترکیباتی که دارند و همینطور نیاز مصرف کنندگان، نوع مناسب تجویز میشود. از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
یکی دیگر از روشهایی که میتوان برای دریافت دارو انجام داد، تزریق است. تزریق کردن داروها به بدن باید به صورت مایع باشد. این روش پاسخ سریعتری را برای بدن به همراه دارد.
گروهی از داروها هستند که به شکل قرص ارائه میشوند و نباید بلعیده شوند. فقط باید آنها را زیر زبان نگه داشت تا از طریق پوشش دهان که رگهای خونی متعددی دارد، وارد جریان خون شود.
بعضی از داروها باید به صورت شیاف داخل مقعد قرار بگیرند. از این طریق به کمک راست روده سریعتر جذب میشوند تا وارد جریان خون شوند.
برای درمان مشکلات و ناراحتیهایی که روی سطح پوست ایجاد میشوند یا مواردی مانند عفونت پوستی، گرفتگی بینی، قطرههای چشمی و مشکلات تناسلی، نیاز به داروهای موضعی وجود دارد. اشکال متعددی از این گروه از داروها وجود دارد که شامل موارد زیر میشود:
داروهایی را شامل میشود که باید از طریق استنشاق به بدن رسانده شوند. از جمله این گروه از داروها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
مصرف داروهای جامد خوراکی بین سایر انواع داروها بیشتر است. چون معمولا به راحتی قابل استفاده و قابل حمل کردن هستند. حتی قیمت مقرون به صرفه تری نسبت به سایر انواع دارو دارند. بنابراین لازم است تا با انواع آنها و عملکردی که دارند آشنا شوید. در ادامه به طور کامل به آنها اشاره خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
گردهای ریز یا پودرها، مواد دارویی هستند که معمولا برای مصارف خارجی تجویز میشوند. آنها اغلب قابل انحلال در آب هستند و باید با حل شدن در مایعات جذب بدن شوند.
ولی یکی از معایب برجسته این گروه از دارو های خوراکی این است که امکان پوشاندن طعم آنها وجود ندارد. حتی نمیتوان این گروه از داروها را به راحتی در مقابل عواملی مانند رطوبت و اکسیژن که موجب ناپایداری آنها میشود، به راحتی محافظت کرد.
البته بعضی از این داروها، مانند سولفات باریم به راحتی در آب حل نمیشوند.
این گروه از داروها با به هم چسبیدن ذراتی که پودرها دارند ساخته میشوند. ولی مزایای بیشتری نسبت به پودرهای دیگر دارند. گرانولها با اینکه طعم دارند ولی پایداری بیشتری دارند و خیلی راحتتر داخل آب حل میشوند. از جمله این دارو ها میتوان به سوربیتول اشاره کرد که دارویی ملین است.
کپسولهای خوراکی حاوی پودر یا ژلاتین و روغن هستند ولی رویه آنها معمولا از ژلاتین ساخته شده است.
جالب است بدانید که معمولا داخل کپسولها، ماده موثره بیشتری نسبت به قرصها جای گرفته میشود.
کپسولها به دو گروه نرم و سفت دسته بندی میشوند. پوستهی ژلاتینی آنها، در آب سرد به راحتی حل نمیشود و تقریبا در آب سرد نامحلول است. ولی حدودا تا 10 برابر وزن خود آب جذب میکند. به همین دلیل است که وقتی آنها را در دهان میگذاریم، حالتی لیز و چسبنده به خود میگیرند. با این اوصاف بلع راحتتری هم خواهند داشت.
ولی کار حل و ذوب شدن کپسولها، به زمانی که وارد بدن موکول میشود. چون در دمای 37 درجه به راحتی حل میشوند.
یکی از مهمترین مزایایی که کپسولها دارند این است که طعم و بوی دارو های به کار برده شده داخل آنها حس نمیشود. از جمله داروهایی که اغلب به شکل کپسول به کار برده میشود، میتوان به آموکسی سیلین (کپسول سخت است) و ویتامین A و نیتروگلیسیرین (کپسولهای نرم هستند) اشاره کرد.
پرکاربردترین شکل دارو، قرصهای خوراکی هستند. معمولا قرصها را از فشرده سازی پودرها و گرانولها میسازند. از این رو اشکال مختلفی دارند که شامل موارد زیر میشوند:
در داروسازی به حل شدن جامد، گاز یا مایع در مقداری مایع، محلول گفته میشود. محلولهای دارویی جذب بالاتری نسبت به سایر انواع داروها دارند. فقط حمل آنها کمی سختتر است و قیمت بالاتری نسبت به کپسول و قرص دارند. این گروه انواع مختلفی دارند که شامل موارد زیر میشود:
داروها معمولا بنا به جنبههای مختلف دسته بندی میشوند. حتی هر نوع دسته بندی که شکل میگیرد، کاربرد مختص خود را دارد. به دسته بندیهای زیر توجه کنید:
این گروه از داروها را میتوانیم گروه پرمصرف معرفی کنیم. داروهای مسکن ضد التهاب به مهار بعضی از آنزیمهای مضر در بدن کمک میکنند.
به عنوان معروفترین داروهای ضد درد میتوانیم به آسپرین، ایبوپروفن، استامینوفن، ایندومتاسین، ناپروکسن، ملوکسیکام، دیکلوفناک، پیروکسیکام و کلوکسیکام اشاره کنیم. اثر این گروه از داروها تقریبا مشابه یکدیگر است ولی تفاوتهای مختصری دارند که باعث میشوند در برخی از مواقع، پزشک و متخصص، نوع خاصی را تجویز کند.
باید در نظر داشته باشید که داروهای مسکن در دو دسته ضد التهاب استروئیدی و ضد التهاب غیر استروئیدی دسته بندی میشوند. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی خاصیت ضد انعقاد خون هم دارند. سلکوکسیب یکی از داروهایی است که روی کاهش التهاب، رفع درد و رفع انعقاد خون تاثیر میگذارد.
داروهای آنتی بیوتیکی انواع مختلفی دارند. امروزه هر فردی حداقل یک مرتبه در طول عمر خود از داروهای آنتی بیوتیک استفاده کرده است. باید در نظر داشته باشید که این گروه از داروها علاوه بر اینکه برای درمان هر بیماری متفاوت هستند، برای سنین مختلف هم لازم است دوزهای مختلفی داشته باشند.
هر داروی آنتی بیوتیک، با توجه به مورد مصرفی که دارد، تجویز میشود. نکته مهمی که در مورد آنتی بیوتیکها وجود دارد، این است که نباید بدون تجویز پزشک مصرف شود. چون در صورتی که برای موارد نابجا مصرف شود، باعث مقاومت بدن در مقابل تاثیر دارو میشود. معمولا توصیه میشود دوره درمان با این گروه از داروها را تا پایان ادامه داد تا نتیجه مناسب کسب شود.
معمولا داروهای آنتی بیوتیکی در موارد زیر تجویز میشوند:
عفونت ادرار یا عفونت مجاری ادراری
عفونت گوش
گلو درد استرپتوکوک
وجود هر نوع جوش و آکنه
عفونتهای پوستی
عفونتهای جنسی و مقاربتی
برونشیت
التهاب ملتحمه یا کنژنکتیویت
از جمله معروفترین داروهای آنتی بیوتیکی میتوانیم به آموکسی سیلین اشاره کنیم. از دیگر ترکیبات آنتی اکسیدانی داکسی سایکلین، سفالکسین، لووفلوکساسین، کلیندامایسین، مترونیدازول، سیپروفلوکساسین و سولفامتوکسازول اشاره کرد.
اما گروههای آنتی بیوتیکی دیگری هم وجود دارند که از پرکاربردترین آنها باید به پنیسیلینها، تتراسایکلینها، سفالوسپرینها، سولفونامیدها، کینولون، گلیکوپپتید، لینکووایسینها، ماکرولیدها و کارباپنم اشاره کرد.
داروهای آنتی بیوتیکی همیشه به شکل خوراکی به کار برده نمیشوند. بعضی از داروهای آنتی بیوتیکی به صورت موضعی به کار برده میشوند. از جمله پمادهای موضعی آنتی بیوتیکی میتوانیم به مواردی همچون سولفونامید، آمینوگلیکوزید، و تتراسایکلین اشاره کرد.
داروهای ضد افسردگی، داروهایی هستند که برای درمان اختلالات مربوط به افسردگی مانند اختلالات اضطرابی، اختلال وسواس فکری-عملی، دردهای نوروپاتیک، میگرن، قاعدگیهای دردناک، اختلال بیش فعالی و کم توجهی، اختلالات اعتیاد، افسرده خویی، اختلال خوردن و حتی دردهای مزمن و مواردی از این قبیل تجویز میشوند.
میتوان گفت امروزه 4 گروه مختلف داروی ضد افسردگی وجود دارد که شامل 30 نوع دارو میشوند. اولین گروه از داروهای ضد افسردگی، داروهای سه حلقهای هستند. عملکرد اصلی این گروه از داروها طوری است که در مغز به مهار بازجذب سروتونین و نوراپینفرین کمک میکند. این گروه از داروها میتوانند روی انتقال دوپامین تاثیر به سزایی داشته باشند.
اثر بخشی بالای آنها در کنار قیمت مناسب یکی از ویژگیهای برجستهای است که دارند. اما میتوانند زمینه بروز عوارضی همچون افزایش وزن، خواب آلودگی، تاری دید، خشکی دهان و موارد متعدد دیگر را به همراه داشته باشند. معمولا داروهای ضد افسردگی در خط دوم روند درمانی قرار دارند و به هیچ وجه نباید بدون مشورت با پزشک از آنها استفاده کرد.
داروهای مهار کننده بازجذب سروتونین، عوارض کمتری نسبت به سایر انواع داروهای ضد افسردگی دارند. از جمله این گروه از داروها میتوان به فلووکسامین، ونلافاکسین، سرترالین، سیتالوپرام، فلوکستین، اس سیتالوپرام، زیملیدین، پاروکستین و داپوکستین اشاره کرد. با این حال نباید به هیچ وجه، هیچ کدام از داروهای ضد افسردگی را بدون مشورت با پزشک استفاده کرد.
داروهایی هستند که برای کاهش سطح گلوکز در بیماران مبتلا به دیابت به کار میبرند. معمولا داروهای ضد دیابت خوراکی هستند. اما از جمله داروهای غیر خوراکی ضد دیابت میتوان به انسولین، سماگلوتاید، لیراگلوتاید، اگزناتید و پراملینتاید اشاره کرد.
تفاوتهای زیادی بین انواع داروهای ضد دیابت وجود دارد. به همین دلیل نباید بدون مشورت با پزشک از آنها استفاده کرد. حتی برای قطع مصرف این داروها هم باید از پزشک مشورت گرفت.
دیابت انواع مختلفی دارد که باید طبق نوع، سن، علت ابتلا و شرایط بدنی فرد، داروی مناسب تجویز شود. از دیگر داروهای ضد دیابت میتوان به مواردی همچون اکاربوز، متفورمین، گلی پیزاید، کلرپروپامید، گلی بنکلامید، گلیمپراید، میگلیتول و ناتگلینید اشاره کرد.
داروهای آنتی هیستامینی معمولا به شکل شربت، قرص، داروهای استنشاقی، قطره چشم، قطره بینی، کرمهای موضعی و داروهای تزریقی وجود دارند. داروهای آنتی هیستامینی همهی عوارض آلرژی و حساسیت را از بین نمیبرند.
از جمله قرصها و شربتهای ضد حساسیت میتوانیم به مواردی همچون سیتریزین، دیفن هیدرامین، دس لوراتادین، کلرفنیرامین، فکسوفنادین، لووستیریزین، پردنیزولون، متیل پردنیزولون و لوراتادین اشاره کرد.
یکی از رایجترین انواع عوارض آلرژیها، آبریزش بینی است. معمولا برای کنترل آبریزش بینی اسپری بینی به کار برده میشود. از جمله این اسپریها میتوانیم به آزلاستین و اولوپاتادین اشاره کنیم. همچنین از جمله قطرههای چشمی ضد حساسیت میتوان به کتوتیفن، نفازولین، فنیرامین، اولوپاتادین، لووکاباستین و امداستین اشاره کرد.
از داروهای موضعی ضد حساسیت میتوانیم مواردی همچون تریامسینولون، دزوناید، مومتازون، هیدروکورتیزون و بتامتازون را معرفی کرد. ایمونوتراپی هم روشی برای درمان آلرژی است که باید دزهای مختلفی از دارو در فواصل مشخص شده برای بیمار مصرف شوند. داروهای بیولوژیکی همچون اومالیزوماب برای آسم و داروی داپیلومب از دیگر داروهای ضد آلرژیکی هستند که تجویز میشوند.
داروهای ضد استرس، معمولا روی مغز و بدن تاثیر میگذارند. به هیچ وجه نباید بدون تجویز پزشک مصرف شوند. از جمله این داروها میتوان به کلونازپام یا کلونوپین، آلپرازولام یا زاناکس، دیازپام یا والیوم، لورازپام یا آتیوان اشاره کرد. این گروه از داروها میتوانند برای مدت کوتاه استرس را درمان کنند.
داروهایی همچون آسبوتولول یا سکترال، آتنولول یا تنورمین، پروپرانولول یا ایندرال از جمله داروهای مسدود کننده بتا هستند که برای کاهش استرس و کنترل فشار خون و ضربان به کار برده میشوند. بوسپیرون یا بوسپار یکی دیگر از داروهای ضد استرس است.
گروه دیگری از داروها که با مهار بازجذب سروتونین به رفع استرس و اضطراب کمک میکنند. مواردی همچون افکسور یا بونلافاکسین، دولوکستین یا سیمبالتا، دیس ونلافاکسین یا پریستیک، توفرانیل، الاویل، پاملور و آنافرانیل از جمله این موارد هستند.
بیماریهای قلب و عروق گروهی از بیماریها هستند که میتوانند در گردش جریان خون در بدن اختلال ایجاد کنند. در نتیجه برای خونرسانی برای مغز و سایر اندامها مشکل ایجاد خواهد شد.
از جمله داروهای مخصوص بیماریهای قلب و عروق میتوان به مواردی همچون بنازپریل، کاپتوپریل، سیلازاپریل، انالاپریل، فوزینوپریل، لیزینوپریل، پریندوپریل، رامیپریل اشاره کرد. از دیگر داروهای مخصوص درمان مشکلات قلب و عروق میتوان به اپلرنون، اسپیرونولاکتون، دیسوپیرامید، کینیدین، پروپافنون، اسمولول، متوپرولول، آمیودارون، پلاویکس، وراپامیل و آلیسکرن و… اشاره کرد.
گروهی از داروها مخصوص درمان مشکلات گوارشی هستند. این گروه از داروها انواع مختلفی را شامل میشوند. از جمله آنها میتوان به مواردی همچون امپرازول، بیسموت، آنتی هموروئید، لوپرامید، منیزیم هیدروکساید، منیزیم اکساید، آلوسترون، آلومینیوم هیدروکساید، لاکتولوز، لوپرامید، کلیدینیوم سی، دی سیکلومین، دیفنوکسین، پیدرولاکس و رانیتیدین اشاره کرد.
داروهای خواب آور و آرامشبخش تنوع بالایی دارند. زیرا با پیدا کردن علت بی خوابی ممکن است نوع متفاوتی برای درمان نیاز باشد. از جمله این داروها میتوان به ملاتونین، استازولام، ساوورکسانت، دوکسپین، زالپلون، راملتئون، تمازپام، زولپیدم و اسزوپیکلون اشاره کرد.
از داروهای پرکاربرد، دسته داروهای ضد سرفه و نرم کننده مخاطی هستند که اغلب در فصول سرد سال بیشتر مصرف میشوند. این گروه از داروها ممکن است برای سنین مختلف کاملا متفاوت تجویز شوند. از جمله این گروه از داروها، میتوان به مواردی همچون اکسپکتورانت، برم هگزین، افدرین، دکسترومتورفان، کلوبوتینول، کاپسیکوم، نفازولین، ایپکا و بنزوناتات اشاره کرد.
عفونتهای قارچی ممکن است باعث نقص در سیستم ایمنی بدن شوند. گاهی بعضی از داروهای ضد قارچ برای درمان و نجات جان بیمار ضروری هستند. بعضی از آنها برای سلامت پوست و درمان بیماریهای موضعی به کار برده میشوند اما بعضی از داروهای ضد قارچ دیگر برای موارد خوراکی یا تزریقی ممکن است باشند.
از جمله این داروها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کلوتریمازول
ایکونازول
میکونازول
ناتامایسین
نیستاتین
ایساوکونازول
فلوکونازول
باید در نظر داشته باشید که داروهای هورمونی، بر اساس هورمونهای بدن ساخته میشوند. معمولا برای درمان اختلالات غدد داخلی این گروه از داروها به کار میرود.
الته بعضی از داروهای هورمونی مانند استروژن، تستوسترون، ناندرولون، سوما و پروژسترون در بدنسازی بیشتر به کار برده میشوند. داروهای دیگری همچون کلومیفن و تاموکسیفن نیز از دیگر داروهای هورمونی هستند.
داروهای لاغری، گروهی از داروها هستند که میتوانند روی جذب و هضم یا سوخت و ساز بدن تاثیر مستقیم داشته باشند. این راهکار برای خیلی از افراد نتیجه مطلوبی بر جای میگذارد. ولی از آنجایی که امروزه استفاده از داروهای لاغری به یک صنعت تبدیل شده است، اکثر آنها تقلبی و اعتیاد آور هستند.
از جمله این داروها میتوانیم به مواردی همچون گلای وانس، اسلیم مکس، گلوتامین، آدیوس، فلوفیت، قرص هزال، قرص لاغری ونوستات، ایزی اسلیم، قرص CLA، قرص لاغری لورنس و قرص گلوریا اشاره کرد. توصیه میکنیم به هیچ وجه از چنین داروهایی برای کاهش وزن و لاغری استفاده نکنید.
متاسفانه در ایران بعضی از داروها بدون تجویز پزشک به کار برده میشوند. به همین دلیل گزینههای متعددی برای این گروه میتوان معرفی کرد. از جمله آنها قرص سرماخوردگی بزرگسالان، کتوتیفن، کوریزان، آنتی هیستامین و نئوتادین است. این گروه از داروها اغلب برای مواردی همچون سرماخوردگی و التهابات دستگاه تنفسی به کار برده میشوند.
اما داروهای دیگری همچون رانیتیدین، لووتیروکسین سدیم، آسپرین، ایبوپروفن، امپرازول، باکلوفن، استامینوفن، آموکسی سیلین، آزیترومایسین، لوزارتان، لوپرامید، فاموتیدین، پردنیزولون، انسولین، سفکسیم، متفورمین، سیتریزین، مترونیدازول، آتورواستاتین، متوپرولول، گلی بنکلامید، کاپتوپریل، گاباپنتین و کلردیازپوکساید از دیگر داروهای پرکاربرد در ایران هستند.
ترکیباتی که در داروهای مکمل به کار برده میشود، میتواند تامین کننده نیازهای بدن باشد.
در خیلی از موارد طبق علائم و نتایج آزمایشی که فرد در دست دارد، نیازهای بدن مشخص میشود. سطح کمبود خیلی از ویتامینها در بدن میتواند عوارض متعددی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل متخصصین داروهایی را برای تامین نیازهای بدن تجویز میکنند که ویتامینها و مواد معدنی مورد نیاز را به بدن برساند.
از جمله مکملهای پرمصرفی که وجود دارند، میتوان به مواردی همچون مولتی ویتامینهای مینرال، کلاژن، پرفکتیل، قرصهای زینک پلاس، کراتین (به ویژه برای ورزشکاران)، آسپارتام، بپانتین، مولتی ویتامین ول وومن و ویتامین ب کمپلکس اشاره کرد.
از طرفی دیگر برخی از ترکیبات همچون مکمل امگا3، منیزیم، آمینو اسید، پودر گینر، مکمل پروتئین وی، مکملهای حاوی روی، مکمل پتاسیم نیز از دیگر موارد پرکاربرد هستند.
در این مقاله به لیستی از داروهای پرکاربرد اشاره کردیم. این لیست از انواع دارو قطعا شامل تمام داروهایی که در داروخانهها وجود دارند، نمیشود. علاوه بر این نکته، باید در نظر داشته باشید که بهتر است هیچ کدام از انواع دارو را بدون مشورت پزشک مصرف نکنید. زیرا بدن به درمان با آنها مقاومت نشان میدهد و ممکن است عوارض متعددی را در طولانی مدت به همراه داشته باشد.