رادیوتراپی یا پرتودرمانی یکی از مؤثرترین روش‌های درمان سرطان است که طی دهه‌های اخیر به عنوان یک تکنیک پیشرفته و قابل اعتماد در درمان انواع سرطان به‌کار گرفته شده است. این روش بر پایه استفاده از پرتوهای پرانرژی برای تخریب یا مهار رشد سلول‌های سرطانی طراحی شده است. با استفاده از تجهیزات پیشرفته و فناوری‌های نوین، رادیوتراپی توانسته است جان بسیاری از بیماران را نجات داده و به کاهش عوارض ناشی از سرطان کمک کند. این روش که به‌صورت موضعی عمل می‌کند، برخلاف شیمی‌درمانی که کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، تنها بر تومور و بافت‌های مجاور تمرکز دارد. در این مقاله به بررسی انواع مختلف رادیوتراپی، کاربرد آن در درمان سرطان‌های مختلف، و عوارض جانبی آن خواهیم پرداخت.
رادیوتراپی یا پرتودرمانی (radiotherapy)، روشی جدید در درمان انواع سرطان ها تومور های جامد است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار داده واز رشد و تکثیر آنها جلوگیری می‌کند. این روش درمانی می‌تواند به تنهایی یا در کنار جراحی و روش شیمی‌درمانی (chemotherapy)، برای انواع تومورهای جامد و برخی سرطان‌ها به کار رود. در کل می‌‍توان گفت هدف اصلی رادیوتراپی، نابودی سلول‌های سرطانی با کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف توده است. با توجه به نوع و سطح سرطان، پزشک متخصص انکولوژی (متخصص سرطان خون)، دوز و تعداد جلسات پرتودرمانی را تعیین می‌کند.
انواع رادیوتراپی
رادیوتراپی به 3 دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر یک برای شرایط خاصی از سرطان و نوع بیمار مناسب هستند. انتخاب نوع رادیوتراپی به عواملی مانند نوع سرطان، اندازه و موقعیت تومور، سلامت کلی بیمار و هدف درمانی (مثلاً درمان قطعی یا کاهش علائم) بستگی دارد. انواع اصلی رادیوتراپی عبارتند از:
رادیوتراپی خارجی (External Beam Radiotherapy)
رادیوتراپی خارجی رایج‌ترین شکل پرتودرمانی است که در آن پرتوهای پرانرژی از دستگاهی خارج از بدن به سمت تومور هدایت می‌شوند. این روش به دقت بالا نیاز دارد تا تنها سلول‌های سرطانی را تحت تأثیر قرار داده و بافت‌های سالم اطراف آسیب نبینند. یکی از روش‌های نوین رادیوتراپی خارجی، رادیوتراپی با شدت تعدیل‌شده (IMRT) است که با تنظیم شدت پرتوها، باعث می‌شود تومور با دقت بیشتری هدف قرار گیرد.
رادیوتراپی داخلی (Brachytherapy)
در این روش، منابع رادیواکتیو در داخل یا نزدیک تومور قرار داده می‌شوند. به دلیل تمرکز پرتوها در ناحیه‌ای محدود، این روش اغلب باعث کاهش عوارض جانبی نسبت به رادیوتراپی خارجی می‌شود.
این روش درمانی در انواع مختلفی از سرطان‌ها از جمله سرطان پروستات، سرطان سینه، سرطان دهانه رحم، سرطان پوست و سرطان ریه مورد استفاده قرار می‌گیرد. مواد رادیواکتیو مورد استفاده در براکی تراپی می‌توانند به اشکال مختلفی مانند دانه‌ها، سیم‌ها، سوزن‌ها و یا کاتترها باشند که بسته به نوع سرطان و محل تومور انتخاب می‌شوند. به عنوان مثال، در براکی تراپی پروستات، دانه‌های رادیواکتیو به طور دائمی در داخل غده پروستات کاشته می‌شوند، در حالی که در براکی تراپی سینه، کاتتر هایی حاوی مواد رادیواکتیو به طور موقت در محل تومور قرار می‌گیرند.
براکی تراپی به دو دسته اصلی “براکی تراپی موقت” و “براکی تراپی دائمی” تقسیم می‌شود. در براکی تراپی موقت، منبع رادیواکتیو برای مدت زمان محدودی در داخل یا نزدیکی تومور قرار می‌گیرد و سپس برداشته می‌شود. این روش اغلب در سرطان‌هایی مانند سرطان دهانه رحم و سرطان مری استفاده می‌شود. در مقابل، در براکی تراپی دائمی، دانه‌های رادیواکتیو به طور دائمی در داخل تومور کاشته می‌شوند و به تدریج با گذشت زمان، اشعه خود را آزاد می‌کنند. این روش معمولاً در سرطان پروستات و برخی سرطان‌های پوست استفاده می‌شود. علاوه بر این دو دسته اصلی، براکی تراپی بر اساس نرخ دوز نیز به دو نوع براکی تراپی با دوز بالا (HDR) و براکی تراپی با دوز پایین (LDR) تقسیم می‌شود. در HDR، دوز بالایی از اشعه در مدت زمان کوتاهی به تومور تحویل داده می‌شود، در حالی که در LDR، دوز پایین‌تری از اشعه در مدت زمان طولانی‌تری آزاد می‌شود. انتخاب نوع براکی تراپی به نوع سرطان، محل تومور، اندازه تومور و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد. شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر در باب براکی تراپی و مراحل آن اینجا کلیک کنید
رادیوتراپی سیستمیک (Systemic Radiation Therapy)
این نوع از رادیوتراپی شامل استفاده از مواد رادیواکتیو به شکل خوراکی یا تزریقی است. داروهایی که در این روش استفاده می‌شوند حاوی مواد رادیواکتیو هستند که از طریق جریان خون به نواحی سرطانی منتقل می‌شوند. این روش بیشتر در درمان سرطان‌هایی مانند سرطان تیروئید و لنفوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. رادیوتراپی سیستمیک به‌طور ویژه برای مواردی که سلول‌های سرطانی در سراسر بدن منتشر شده‌اند، مناسب است. یکی از مواد رایج که در این روش به‌کار می‌رود، ید رادیواکتیو است که برای درمان سرطان تیروئید استفاده می‌شود. این ماده در غده تیروئید تجمع می‌یابد و سلول‌های سرطانی را از بین میبرد.
کاربرد رادیوتراپی در انواع سرطان
رادیوتراپی برای درمان طیف وسیعی از سرطان‌ها استفاده می‌شود و به عنوان یکی از روش‌های درمانی استاندارد در کنار جراحی و شیمی‌درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زیر به برخی از سرطان‌های شایع که با رادیوتراپی درمان می‌شوند، اشاره می‌کنیم:
- سرطان سینه: رادیوتراپی پس از جراحی ماستکتومی یا جراحی لامپکتومی به‌کار می‌رود تا سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در ناحیه سینه از بین بروند.
- سرطان پروستات: برای درمان سرطان پروستات، از رادیوتراپی خارجی یا براکی‌تراپی استفاده می‌شود. این روش به کاهش بازگشت سرطان کمک می‌کند و همچنین باعث کاهش حجم تومور در موارد پیشرفته می‌شود.
- سرطان ریه: در برخی موارد سرطان ریه که تومور برای جراحی قابل دسترسی نیست، رادیوتراپی به‌عنوان یک روش درمانی موثر به‌کار می‌رود.
- سرطان مغز: رادیوتراپی می‌تواند برای کنترل رشد تومورهای مغزی یا از بین بردن تومورهای باقی‌مانده پس از جراحی به کار برود.
عوارض رادیوتراپی
رادیوتراپی، با وجود اثرات درمانی فوق‌العاده، می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد. عوارض رادیوتراپی بسته به محل تابش، نوع سرطان و وضعیت سلامت بیمار متفاوت است. برخی از عوارض کوتاه‌مدت هستند و پس از پایان درمان برطرف می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به مرور زمان بروز کنند و نیاز به مراقبت‌های ویژه داشته باشند.
رادیوتراپی، به عنوان یک ابزار بسیار پرکاربرد در درمان سرطان، با هدف نابودی سلول‌های سرطانی، می‌تواند تأثیرات ناخواسته‌ای بر روی بافت‌های سالم اطراف غده نیز داشته باشد. این تأثیرات که به عنوان “عوارض رادیوتراپی” شناخته می‌شوند، می‌توانند در طول درمان یا حتی ماه‌ها و سال‌ها پس از آن ظاهر شوند. این عوارض، طیف وسیعی از مشکلات جسمی و روانی را در بر می‌گیرند و شدت و مدت زمان آنها، به عوامل مختلفی مانند دوز اشعه، ناحیه تحت درمان، وضعیت سلامتی فرد و سن او بستگی دارد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این عوارض می‌پردازیم:
خستگی
یکی از شایع‌ترین عوارض رادیوتراپی، خستگی شدید است که بسیاری از بیماران تجربه می‌کنند. این خستگی ناشی از انرژی بالای مورد نیاز بدن برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده توسط پرتوها است. به طور معمول، این خستگی به تدریج در طول درمان افزایش می‌یابد و ممکن است چندین هفته یا ماه پس از اتمام درمان ادامه یابد. استراحت کافی و تغذیه مناسب می‌تواند به کاهش این عارضه کمک کند.
تحریک پوست
رادیوتراپی می‌تواند باعث بروز التهابات و تحریکات پوستی در ناحیه تحت درمان شود. این مشکل به‌خصوص در مواردی که رادیوتراپی بر روی نواحی نزدیک به سطح پوست انجام می‌شود، شایع‌تر است. علائم شامل قرمزی، خشکی، خارش و حتی تاول ممکن است ظاهر شوند. مراقبت از پوست با استفاده از مرطوب‌کننده‌ها و پرهیز از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید می‌تواند به کاهش این عوارض کمک کند.
تغییرات در عملکرد گوارشی
رادیوتراپی که ناحیه شکم یا لگن را هدف قرار می‌دهد، می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ، اسهال یا کاهش اشتها شود. این مشکلات ممکن است به‌طور موقتی بروز کنند، اما در برخی موارد نیاز به مداخلات درمانی دارند. برای کاهش این عوارض، تغییرات رژیمی و مصرف داروهای ضدتهوع توصیه می‌شود.
ریزش مو
در مواردی که رادیوتراپی به ناحیه سر انجام می‌شود، ریزش مو از جمله عوارض شایع است. این ریزش معمولاً به صورت موضعی در ناحیه تحت درمان رخ می‌دهد و بسته به شدت و مدت زمان درمان، ممکن است دائمی یا موقتی باشد. بسیاری از بیماران پس از پایان درمان، رشد مجدد موهای خود را تجربه می‌کنند.
کاهش عملکرد جنسی و ناباروری
رادیوتراپی در ناحیه لگن می‌تواند منجر به کاهش عملکرد جنسی و در برخی موارد ناباروری شود. این عارضه به‌خصوص در بیمارانی که برای سرطان پروستات یا تخمدان تحت درمان هستند، رایج است. مشاوره با پزشک در مورد راهکارهای حفظ عملکرد جنسی و باروری در این بیماران ضروری است.
خطر بروز سرطان‌های ثانویه
اگرچه رادیوتراپی به‌عنوان یک درمان مؤثر برای سرطان شناخته می‌شود، اما خود می‌تواند خطر بروز سرطان‌های ثانویه را افزایش دهد. این نوع سرطان‌ها معمولاً پس از گذشت چندین سال از درمان اولیه ظاهر می‌شوند و به‌دلیل قرار گرفتن بافت‌های سالم در معرض پرتوها ایجاد می‌شوند. با این حال، این خطر در مقایسه با مزایای درمانی رادیوتراپی بسیار کمتر است.
رادیوتراپی: از درمان سرطان تا ارتقاء کیفیت زندگی بیماران
رادیوتراپی به عنوان یک راهکار مؤثر در درمان انواع سرطان شناخته می‌شود و نقش حیاتی در بهبود بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان ایفا می‌کند. با وجود اینکه این روش درمانی می‌تواند عوارض جانبی مختلفی به همراه داشته باشد، اما با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از فناوری‌های نوین، این عوارض به حداقل می‌رسند. مهم‌ترین نکته در مورد رادیوتراپی، همکاری نزدیک بیمار با تیم درمانی و پیروی از دستورات پزشکی برای کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی است. اگر همچنان در انتخاب رادیوتراپی برای درمان سرطان شک دارید میتوانید مقاله بررسی جامع رادیوتراپی را در سایت یثربی به آدرس “yasrebihospital.com/what-is-radiotherapy” مطالعه فرمایید. در این مقاله انواع رادیوتراپی،مراحل کلی رادیوتراپی،عوارض و هزینه رادیوتراپی به شکل کامل مورد بررسی قرار گرفته است و به عنوان منبعی جامع در این زمینه شناخته می‌شود.
