استرس اکسیداتیو با اینکه به صورت طبیعی در بدن ایجاد می‌شود، اختلالات متعددی را به همراه دارد. این موضوع ناشی از نامتعادل بودن آنتی اکسیدان‌های بدن و رادیکال‌های آزاد بروز داده می‌شود. اما رادیکال‌های آزاد و آنتی اکسیدان‌های شامل چه مواردی می‌شوند؟ چرا باید سطح آنها متعادل باشد؟ عدم تعادل بین آنها چه آسیب‌هایی را به همراه دارد؟ با ادامه متن همرا باشید تا به طور کامل و به زبان ساده این موارد را بررسی کنیم.
استرس اکسیداتیو چیست؟
برای تعریف استرس اکسیداتیو می‌توان گفت، عدم تعادل بین آنتی اکسیدان‌های بدن و رادیکال‌های آزاد سبب استرس اکسیداتیو می‌شود. اما باید در ابتدا این دو گروه را بهتر بشناسیم که برای این موضوع بهتر است به تعاریف زیر توجه کنید.
رادیکال‌های آزاد
مولکول‌هایی هستند که با خود اکسیژن‌هایی با تعداد ناموزون الکترونی حمل می‌کنند. در واقع الکترون‌های اکسیژن آنها جفت نشده است و این تعداد نامتعادل می‌تواند به راحتی سبب واکنش شیمیایی آنها با زنجیره بزرگ سایر مولکول‌ها در بدن شود. این واکنش‌ها را اکسیداسیون می‌گویند که ممکن است در بدن مفید یا مضر باشد. در واقع معروف‌ترین اکسید کننده‌ها برای بدن رادیکال‌های آزاد هستند.
آنتی اکسیدان‌ها
در بدن وظیفه بازسازی سلول‌های آسیب دیده را دارند و مهم‌ترین گزینه برای مهار رادیکال‌های آزاد هستند. با اینکه سیستم‌های آنزیمی نقش مهارکنندگی رادیکال‌های آزاد را دارند اما دریافت روزانه آنتی اکسیدان از طریق غذا، سبب کارایی بیشتر سیستم ایمنی بدن می‌شود.
در واقع آنتی اکسیدان‌ها مولکول‌هایی هستند که بدون ناپایدار شدن خود، الکترون به رادیکال‌های آزاد اهدا می‌کنند. این فرایند سبب می‌شود که رادیکال‌های آزاد تثبیت شده و در نتیجه واکنش‌های کمتر یا اکسیداسیون کمتری را در بدن ایجاد کنند.
با توجه به این دو تعریف بیان شده، لازم است از تاثیرات استرس اکسیداتیو در بدن که ناشی از این فرایندهای شیمیایی است، توضیحات بیشتری را ارائه دهیم.
استرس اکسیداتیو در بدن چه تاثیراتی دارد؟
فرایند اکسیداسیون در بدن تقریبا ضروری است و کاملا به شکل طبیعی ایجاد می‌شود. اما این نکته را باید در نظر داشت که نامتعادل بودن سطح رایکال‌های آزاد و فعالیت‌های آنتی اکسیدانی در بدن، استرس اکسیداتیو را به همراه دارد.
وقتی عملکرد درستی بین اکسیداسیون و اهدا الکترون توسط آنتی اکسیدان‌ها به رادیکال‌های آزاد صورت گیرد، رادیکال‌های آزاد به عنوان گزینه‌های کمک کننده یا مبارز با عوامل بیماری‌زا عمل می‌کنند. عوامل بیماری‌زایی که منجر به عفونت در بدن می‌شوند.
اما وقتی تعداد رادیکال‌های آزاد وارد شده به بدن بیشتر از آنتی اکسیدان‌ها باشد، آسیب‌های زیادی به بدن وارد خواهد شد. این آسیب‌ها اغلب به قسمت‌هایی از جمله موارد زیر وارد می‌شود:
- آسیب به DNA
- بافت‌های چربی
- بافت‌های پروتئینی
- لیپیدها
آسیب به این موارد اغلب به مرور زمان بیماری‌های مختلفی را در پی خواهد داشت که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- التهابات بدنی
- تصلب شرایین و یا انسداد رگ‌های خونی
- بالا رفتن قند خون و ابتلا به دیابت نوع 2
- بالا رفتن فشار خون
- بالا رفتن احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی
- زمینه‌سازی برای ابتلا به انواع سرطان
- استرس اکسیداتیو روند پیری را تسریع می‌بخشد
- ابتلا به بیماری‌های ناشی از تخریب اعصاب مانند آلزایمر
چه عواملی سبب استرس اکسیداتیو می‌شوند؟
فرایندهای مختلفی که روزانه افراد انجام می‌دهند، ناخودآگاه سبب تولید رادیکال‌های آزاد در بدن می‌شود. برخی از التهابات بدنی یا حتی ورزش، می‌تواند سبب تولید طبیعی رادیکال‌های آزاد در بدن شود. جالب است بدانید این موضوع کاملا طبیعی است و قسمتی از سیستم پیچیده بدن را تشکیل داده است.
اما علاوه بر عوامل درونی که خود بدن سبب تولید رادیکال‌های آزاد می‌شوند، عوامل بیرونی نیز نقش بالقوه‌ای دارند و تاثیر بیشتری را برای بدن ایجاد می‌کنند. از جمله رادیکال‌های آزاد محیطی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مواد شیمیایی پاک‌کننده
- برخی از انواع آفت‌کُش‌ها
- اُزُن
- نوشیدنی‌های آلکلی
- دود سیگار
- آلودگی هوا
- تشعشعات
- رژیم غذایی سرشار از قند و چربی
چگونه می‌توان از استرس اکسیداتیو جلوگیری کرد؟
قرار نگرفتن در معرض رادیکال‌های آزاد می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از استرس اکسیداتیو داشته باشد. اما تقریبا این راهکار نشدنی است و تنها بهتر است از طریق راهکارهای مهار کننده به کنترل و پیشگیری از استرس اکسیداتیو بپردازید. با این اوصاف بهترین کاری که می‌توان انجام داد، افزایش سطح آنتی اکسیدان‌های بدن است تا بتوان از استرس اکسیداتیو جلوگیری کرد.
یکی از مواردی که در مورد عوامل ایجاد کننده استرس اکسیداتیو بیان شد، تغذیه نامناسب بود. پس با استفاده از مواد غذایی مفید می‌توان تا حد به سزایی به دریافت منابع آنتی اکسیدانی پرداخت تا از ایجاد استرس اکسیداتیو جلوگیری شود.
بهترین منابع آنتی اکسیدانی که می‌توان استفاده کرد انواع میوه‌ها و سبزیجات هستند. اما تنها منابع برای دریافت آنها نیستند. در ادامه به طور کامل آنها را معرفی خواهیم کرد:
- میوه‌هایی از جمله انواع توت، مرکبات، گیلاس، انواع آلوها و همینطور زیتون
- سبزیجاتی از جمله انواع کلم و به ویژه کلم بروکلی، گوجه فرنگی، انواع سبزیجات تیره رنگ مانند کلم بنفش و هویج، پیاز و سیر
- انواع ماهی و به ویژه ماهی آب‌های آزاد که جیوه کمتری جذب کرده‌اند
- مواد غذایی حاوی ویتامین E و C
- چای سبز
- ادویه‌هایی مانند زنجبیل، دارچین و زردچوبه
- انواع مغزها و آجیل
علاوه بر مواد غذایی که سبب پیشگیری از استرس اکسیداتیو در بدن می‌شوند، راهکارهایی نیز وجود دارند که می‌توان از آنها برای تقویت بدن و افزایش سطح آنتی اکسیدانی بهره گرفت. در واقع باید گفت اصلاحاتی در سبک زندگی سبب پیشگیری از استرس اکسیداتیو خواهد شد و حتی کیفیت عمر را نیز افزایش خواهد داد. این اصلاحات شامل موارد زیر می‌شوند:
- کاهش مصرف الکل
- عدم استفاده از سیگار و دور نگه داشتن خود از دود ناشی از آن
- خواب کافی شبانه بین 6 الی 8 ساعت
- داشتن برنامه ورزشی منظم به کاهش آسیب‌های ناشی از استرس اکسیداتیو می‌انجامد
- استفاده از ضد آفتاب برای پیشگیری از آسیب‌های اشعه‌ها
- استفاده کمتر از مواد شیمیایی و آفت کش‌ها؛ باید آنها را از سطح میوه و سبزیجات مصرف به خوبی از بین ببرید
- تغذیه مناسب با مقدار متعادل
- اگر نمی‌توانید برای رفع آلودگی هوا کاری کنید، از راهکارهای پیشگیری کننده مانند استفاده از وسایل نقلیه عمومی استقبال کنید؛ با این کار عوامل محیطی مانند ازن که سبب استرس اکسیداتیو می‌شوند را تا حدودی کنترل کرده‌ایم
خلاصه متن
استرس اکسیداتیو تحت تاثیر عوامل محیطی و داخلی بدن ایجاد می‌شود. عوامل داخلی بدن تا حد بالایی به وسیله خود بدن کنترل می‌شوند. اما در مواردی که عوامل محیطی به رسیدن رادیکال‌های آزاد بیشتری در بدن منجر شوند و سطح آنتی اکسیدان‌ها نیز کاهش یابد، عملکرد طبیعی بدن با اختلال مواجه خواهد شد. در نتیجه زمینه ابتلا به بیماری‌های مختلفی برای بدن ایجاد می‌شود. به طور کامل نمی‌توان این آسیب‌ها را متوقف کرد اما باید از راهکارهای کنترل کننده که بیان شد برای کنترل آن کمک گرفت.
