بیماریهای زبان معمولا روی شکل ظاهری زبان و البته سلامت زبان تاثیرگذار هستند. خیلی از افراد با دیدن تغییرات و برخی علائم روی زبان به شدت نگران می‌شوند که البته برخی از تغییرات روی زبان برطرف شدنی هستند و نگرانی زیادی نباید برای آنها داشت.
ولی در برخی از موارد نیز ممکن است این تغییرات خبر از مشکلی جدی در دهان را به همراه داشته باشد که لازم است به طور کامل آنها را بررسی کرد. از این رو پیشنهاد می‌کنیم با ادامه این مقاله همراه ما باشید تا انواع بیماریهای زبان را با علائمی که به همراه دارند معرفی کنیم.
آشنایی با زبان و بیماریهای زبان
زبان عضوی عضلانی در دهان است که گاهی با تغییرات روی آن می‌توان ابتلا به برخی از بیماریها را تشخیص داد. اما گاهی مشکل جدی وجود ندارد و ممکن است تحت تاثیر شرایط تغذیه‌ای این تغییرات ایجاد شده باشد.
البته در این بین ممکن است سایر بیماریهای بدنی سبب تغییر روی سطح زبان نشده باشند و مشکل ایجاد شده به خود دهان و زبان مربوط باشد.
زبان به عنوان عضوی متحرک و عضلانی، تا انتهای گلو ادامه یافته است. این عضله پیچیدگی زیادی دارد. از این رو بهتر است زبان را به عنوان هیدرو استات عضلانی در نظر داشت. زیرا ساختاری فوق العاده قوی و انعطاف پذیر دارد که از یک گروه فیبر عضلانی تشکیل شده است اما اسکلت استخوانی ندارد.
زبان به دلیل نداشتن اسکلت استخوانی، می‌تواند در زوایای مختلف حرکت کند یا حتی پیچ خورده و خم شود. این عضو برای فرایند بلع غذا، تشخیص طعم و چشایی، تولید صدا و تکلم، کاملا حیاتی است.
برجستگی‌های روی زبان، از نظر شکل کمی با یکدیگر متفاوت هستند و به عنوان جوانه‌های چشایی محسوب می‌شوند. ماهیچه‌های اطراف و داخلی زبان حرکات آنرا تحت کنترل دارند.
بخش‌های مختلف زبان، از رگ‌ها و عصب‌های مختلف تشکیل شده است. با این پیچیدگی که زبان دارد، بروز مشکلات مختلف ممکن است بیماریهای زبان را در پی داشته باشد که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
همه بیماریهای زبان را بشناسید
معمولا بروز تغییراتی در زبان، منجر به پی بردن مشکلی خاص در بدن یا در دهان و زبان می‌شود. در برخی از موارد متخصصین به عنوان سرنخی برای پی بردن به بیماریهای بدنی از علائمی که روی زبان بروز داده می‌شود کمک می‌گیرند.
عوارض مصرف دارو، استرس، عفونت، باکتری و بسیاری از موارد دیگر می‌تواند روی سلامت زبان موثر باشد.
1. سفید شدن زبان، شایع‌ترین مشکل زبان
یکی از شایع‌ترین بیماریهای زبان به سفید شدن آن مربوط می‌شود. در این حالت لکه‌های سفید روی سطح زبان دیده می‌شود که اغلب نشان دهنده عفونت‌های قارچی است.
این موضوع در حالتی است که زبان با لایه‌ای سفید و تکه تکه پوشیده شده باشد. سفیدک زدن زبان گاهی به معنای ابتلا به عفونت مخمر است. حتی این نشانه را می‌توان برفک دهانی در نظر داشت که به عنوان عفونتی در پی تکثیر قارچ مخمر کاندیدا بروز داده شده است.
از طرفی باید در نظر داشت زبان گروهی از باکتری‌ها و مخمرها را در خود دارد که ممکن است در پی مصرف آنتی بیوتیک‌ها، قسمتی از باکتری‌های آن از دست بروند. در نتیجه مخمرهایی که وجود دارند تکثیر می‌شوند و سفیدک برجای می‌گذارند.
در برخی از موارد نیز عوارض برخی از بیماریها سبب این لکه‌های سفید می‌شود که بر اثر به هم خوردن تعادل باکتریایی دهان بروز داده خواهند شد. برای مثال بیماری لیکن پلانوس دهانی، به عنوان نوعی بیماری خود ایمنی بدن شناخته می‌شود که سبب به هم خوردن توازن باکتری‌های دهانی نیز می‌شود و زمینه بروز لکه‌های سفید را فراهم می‌کند.
دامنه بیماری‌هایی که سبب لکه‌های سفید در دهان می‌شوند گسترده است اما شایع‌ترین آنها موارد بیان شده هستند. با این حال در صورت مشاهده آنها در مدت زیاد روی زبان، بهتر است برای تشخیص و درمان دقیق، از متخصصین کمک گرفت.
2. سیاه شدن زبان یا پرزهای زبان
برخی از انواع آنتی اسیدها، در بعضی از ترکیبات دارویی مربوط به مشکلات گوارشی به کار می‌روند. زبان ممکن است در اثر واکنش این آنتی اسیدها با بزاق، سیاه شود. اغلب با قطع مصرف این داروها، سیاهی نیز رفع خواهد شد.
در برخی از موارد نیز قهوه‌ای شدن زبان نشان دهنده عدم رعایت بهداشت دهان و دندان است. گاهی در پی مصرف بیش از حد قهوه و چای یا حتی سیگار کشیدن پی در پی بروز داده می‌شود. در این صورت معمولا بوی بد دهان را نیز به همراه خواهد داشت.
باید در نظر داشته باشید که جوانه‌های چشایی یا پاپیلاها، به صورت مکرر رشد می‌کنند که در پی مصرف مواد غذایی یا جویدن و نوشیدن می‌ریزند تا جلوی رشد بیش از حد آنها گرفته شود. زبان پرزدار قهوه‌ای در افرادی که سیگار، چای غلیظ و قهوه غلیظ مصرف می‌کنند بیشتر دیده می‌شود. برای رفع آن باید از پاک کننده‌های مخصوص زبان و برس زبان استفاده کرد.
3. زبان جغرافیایی یا صاف شدن سطح زبان
سطح زبان در حالت طبیعی پرزدار است و صاف نیست. در برخی از موارد مشکلاتی می‌توانند سبب از دست رفتن پرزها و صاف شدن، یکدست شدن و حتی قرمز و براق شدن سطح زبان شوند.
البته در برخی از موارد قسمت‌هایی از سطح زبان صاف می‌شوند و قسمت‌های دیگر عادی به نظر می‌رسند. در این صورت ناهمواری‌هایی مشاهده می‌شود که اصطلاحا به آن زبان جغرافیایی می‌گویند.
گاهی این مشکل در پی کمبود برخی از ویتامین‌های گروه B، اسید فولیک و حتی آهن بروز داده می‌شود. برخی بیماریها مانند پسوریازیس یا سلیاک نیز می‌تواند سبب بروز این عارضه روی زبان شود.
معمولا در پی این تغییر ظاهری زبان، مشکل جدی بروز داده نخواهد شد. بین 1 الی 14 درصد افراد با این عارضه زبانی مواجه هستند که مشکل جدی را برای آنها در پی ندارد. علت این موضوع کاملا مشخص نیست.
معمولا پیش گرفتن روش درمانی یا بررسی خاصی برای این نوع از بیماریهای زبان نیاز نیست ولی در مواردی که درد احساس شود متخصصین توصیه به استفاده از پمادهای ضد التهابی حاوی کورتون و برخی از دهان شویه‌های آنتی هیستامینی خواهند کرد.
4. ترک خوردگی زبان
گاهی شیارهای متعددی روی سطح زبان دیده می‌شود که ممکن است با اختلالاتی همچون سندروم داون، سندروم سوگرن و یا پسوریازیس در ارتباط باشد. البته باید در نظر داشت گاهی بالا رفتن سن نیز سبب بروز شیارها روی سط زبان می‌شوند.
نکته‌ای که در رابطه با شیارهای عمیق سطح زبان وجود دارد، ممکن است به کارکرد نامناسب کبد و دمای بالای کبد نیز مربوط شود.
نگرانی مهم برای این شیارها به افزایش فعالیت باکتری‌های دهانی مربوط می‌شود که در پی آنها عفونت دهانی نیز بروز داده خواهد شد. در صورت بروز این شیارها در زبان، باید مرتب به بهداشت دهان رسیدگی کرد. برای درمان نیز لازم است راهکار توصیه شده توسط متخصصین را طبق مشکلات بدنی پیش برد.
5. زبان توت فرنگی
این حالت در صورتی است که سطح زبان قرمز شده و رو آن دون دون دیده شود. این موضوع در پی بروز بیماریهای زبان که در کودکان بیشتر دیده می‌شوند، بروز داده خواهد شد. بیماریهای نادری همچون کاوازاکی، که مربوط به التهاب عروق خونی کل بدن است، از جمله مواردی خواهد بود که زبان توت فرنگی را ایجاد خواهد کرد.
در صورتی که سطح زبان تنها تغییر رنگ داده و قرمز باشد اما دون دون روی آن دیده نشود، به احتمال زیاد کمبود نیاسین (ویتامین B3) رخ داده است.
6. مشاهده مو روی سطح زبان
در برخی از موارد ممکن است طبق شرایطی، روی سطح زبان برجستگی‌هایی به رنگ قهوه‌ای یا حتی سیاه دیده شود که شبیه پرز یا موهای زبان دیده می‌شوند.
این پرزهای تیره رنگ، همان پرزهایی هستند که در حالت عادی کوتاه هستند اما به مرور رشد کرده‌اند. در این وضعیت انواع باکتری‌های دهانی و حتی مواد خوراکی بین آنها ممکن است باقی بمانند.
در پی این موضوع مسواک کردن و یا استفاده از برس زبان به از بین رفتن آنها کمک می‌کند. اما در صورتی که این زوائد سفید باشند، یکی از بیماریهای زبان به اسم هیری لوکوپلاکی ایجاد شده است که گاهی در پی ابتلا به بیماریهای ویروسی از جمله EBV و حتی ایدز نیز ممکن است بروز داده شود.
7. ضایعات قرمز روی زبان و سرطان دهان و زبان
یکی از بیماریهای جدی دهانی که ممکن است سلامت زبان را تحت تاثیر قرار دهد، سرطان دهان است. معمولا برای این بیماری موارد زیر احساس می‌شود:
- وجود توده در دهان
- احساس درد در زبان
- مشکل در جویدن و حتی بلعیدن غذا
- بروز زخم‌هایی که درمان نمی‌شوند
در صورت بروز چنین علائمی حتما باید بررسی‌های لازم برای تشخیص و درمان به موقع سرطان دهان پیش گرفته شود. در صورت عدم کنترل به موقع درمان سخت‌تر خواهد شد. با تشخیص دقیق حتی می‌توان از تشدید و پیشرفت آن نیز جلوگیری کرد.
8. سوزش در زبان؛ یکی از بیماریهای زبان
احساس سوزش در زبان در برخی از موارد بروز داده می‌شود که خود به خود از بین می‌رود. اما مشکل اصلی برای زمانی است که این احساس سوزش مکرر ایجاد شود. این حس طوری است که انگار نوشیدنی داغ روی سطح زبان را سوزانده باشد.
باید در نظر داشت که این مشکل در پی بروز مشکلاتی همچون گزینه‌های زیر ایجاد خواهد شد:
- بروز مشکل در اعصاب زبان
- بروز ریفلاکس معده
- ابتلا به دیابت
- خشکی بیش از حد دهان (که گاهی ناشی از تنفس دهانی است)
- ابتلا به آلرژی یا حساسیت‌های خاص
- بروز اختلالات هورمونی
9. بزرگ بودن زبان
این نوع از بیماریهای زبان تا حد زیادی مشکل جدی را در پی ندارد. ماکروگلوسیای زبان یا بزرگ بودن زبان در صورتی است که زبان نسبت به حجم دهان، ابعاد بزرگتری داشته باشد. این بیماری معمولا ژنتیکی و مادرزادی است که در پی مشکلاتی همچون آلرژی، تیروئید کم کار یا حتی برخی از عفونت‌ها بروز داده می‌شود.
10. استرس و بروز آفت و زخم دهانی
در برخی از موارد در پی استرس و تغییر شرایط روحی، آفت دهانی بروز داده می‌شود. البته آفت در دهان و زبان ممکن است در پی تغذیه و حتی حساسیت به برخی از مواد غذایی ایجاد شود.
این آفت‌ها ممکن است گاهی دردناک باشند یا پس از مدتی زخم شوند. آفت بیشتر روی سطح داخلی گونه‌ها و روی زبان بروز داده می‌شود. معمولا پس از 3 روز الی 4 هفته از بین می‌روند.
البته گاه ویروس‌ها نیز علتی برای بروز آفت هستند اما بیشتر استرس به زخم‌های دهانی می‌تواند منجر شود. این آفت و زخم‌ها، مسری و قابل انتقال نیستند اما باید راهکارهایی مانند استفاده از زاج سفید را برای رفع آنها استفاده کرد.
نگران کننده بودن بیماریهای زبان
برای اینکه بتوان به بیماریهای زبان پی برد باید به بروز برخی از علائم توجه داشت. در صورت بروز موارد زیر نیاز است حتما تشخیص دقیق را از طریق متخصصین بررسی کرد تا راهکار درمانی مناسبی بتوان پیش گرفت.
- بروز تورم و التهاب برای کل زبان
- اختلال در حرکت دادن زبان
- سِر شدن یا بی حس شدن زبان برای زمان طولانی
- از دست دادن حس چشایی و تشخیص ندادن طعم و مزه
- احساس سوزش طولانی مدت برای زبان بدون مصرف مواد غذایی داغ
- تغییر رنگ طبیعی زبان یا بروزز لک سیاه، سفید و قهوه‌ای روی آن
- ظاهری مودار و غیر طبیعی برای سطح زبان
- وجود زخم، غده یا غدد مختلف روی سطح زبان که برطرف نمی‌شوند
تشخیص بیماریهای زبان
معمولا برای تشخیص بیماریهای زبان لازم به انجام آزمایشات متعددی وجود دارد. در ابتدا آزمایشاتی که انجام خواهد شد شامل موارد زیر می‌شود:
- نمونه برداری یا بیوپسی
- اسکن توموگرافی و رزونانس مغناطیسی از زبان
- تست تشخیص طعم
درمان بیماریهای زبان به چه صورت است؟
معمولا درمان‌هایی که برای بیماریهای زبان تجویز می‌شود، به علت بروز آن بستگی دارد و درمان هر کدام با دیگری متفاوت است. اما نکته‌ای که وجود دارد رعایت بهداشت دهان و دندان است که سبب پیشگیری و تسریع در درمان مشکلات آنها می‌شود. علاوه بر این موضوع راهکارهای خانگی که برای پیشگیری و درمان بیماریهای زبان موثر هستند شامل موارد زیر می‌شود:
- پرهیز از مصرف مواد غذایی خیلی داغ (زیرا سبب آسیب به پرزهای زبان می‌شود)
- پرهیز از سیگار کشیدن
- استفاده کمتر از مواد غذایی تند و پر ادویه
- رعایت بهداشت دهان و دندان و استفاده از محلول‌های دهانشویه یا آب و نمک
- استفاده از محلول آب و جوش شیرین
مطالب مرتبط با بیماریهای زبان
- آمبولی ریه چه نشانه‌هایی دارد؟
- تیروئید کم کار را با 9 نشانه بشناسید.
- بواسیر را به چه روش‌هایی می‌توان درمان کرد؟
جمع‌بندی
در این متن به معرفی بیماریهای زبان پرداختیم. علل متعددی در بروز این بیماریها موثر هستند اما باید توجه داشت که راهکار درمانی آنها با یکدیگر متفاوت است. از این رو بهتر است تشخیص دقیق و درمان موثر را طبق صلاح‌دید متخصصین پیش برد.
