پرکاری تیروئید همانطور که از نامش پیداست، به ایجاد مشکل برای غده تیروئید مربوط میشود. غدهی پروانهای شکلِ تیروئید که در گردن قرار دارد، موظف به تولید هورمونهایی برای تنظیم سوخت و ساز بدن است. با بروز هر نوع مشکل در تولید این هورمونها اختلالات متعددی مانند مشکل در خواب، کاهش وزن ناخواسته یا بالا رفتن نامتعادل وزن، در بدن ایجاد میشود. یکی از مواردی که سبب بروز این اختلالات میشود پرکاری تیروئید است که در ادامه این متن به آن خواهیم پرداخت.
پرکاری تیروئید چیست؟
TSH(هورمون محرکه تیروئید برای ساخت هورمون)، T3 (ترییدوتیرینین) و T4 (تیروکسین) هورمونهایی هستند که به وسیله غده تیروئید تولید، ذخیره و آزاد میشوند.
هورمونهای T3 و T4 هورمونهای موظف به کنترل انرژی سلولهای بدن هستند. غده تیروئید به وسیله این هومونها، سوخت و ساز بدن را کنترل میکند. اما زمانی که این دو هورمون بیشتر از حد نیاز بدن از غده تیروئید ترشح شوند، پرکاری تیروئید رخ داده است.
این ترشح نامتعادل با علائم متعددی برای بدن همراه میشود که تایید ابتلا به آن تنها با بررسی نتایج آزمایشات انجام میشود. در ابتدا نشانههایی که بروز داده میشوند ناشی از به هم خوردن متابولیسم بدن و التهاب گردن خواهند بود. اما در پی ادامه دار شدن این موضوع و عدم کنترل و درمان به موقع، مشکلات متعدد و جبران ناپذیری برای بدن رخ میدهد.
مطالب مرتبط با پرکاری تیروئید
- روش درمان هیپنوتراپی را بیشتر بشناسید.
- تیروئید در بارداری میتواند چه عوارضی را در پی داشته باشد؟
- تورم غدد لنفاوی در گردن علائمی متفاوت از پرکاری تیروئید دارد، آنها را بشناسید.
علت پرکاری تیروئید چیست؟
عوامل مختلفی میتوانند روی غده تیروئید و مبتلا شدن آن به پرکاری دخیل باشند. گاهی ابتلا به برخی بیماریها زمینه ابتلا به پرکاری تیروئید را فراهم میکنند و گاهی تغذیه و سابقه خانوادگی سبب ابتلا به این اختلال در عملکرد تیروئید میشود.
1. ابتلا به برخی بیماریها
ازجمله بیماریهایی که سبب پرکاری تیروئید میشوند میتوان به گریوز و تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید) اشاره کرد.
بیماری گریوز
در واقع بیماری گریوز به عنوان یک بیماری خود ایمنی معرفی میشود که بر علیه بدن آنتی بادی تولید میکند. این تولید نامتعادل سبب تحریک تیروئید میشود و در پی آن هورمونهای بیشتری از این غده ترشح خواهند شد.
مهمترین عامل ابتلا به پرکاری تیروئید را میتوان گریوز معرفی کرد. بیماریهای خود ایمنی در بانوان بیشتر از مردان بروز داده میشود که یکی از آنها گریوز است. به همین دلیل پرکاری تیروئید در زنان شایعتر از مردان است.
از این رو اغلب توصیه میشود در صورت تشخیص ابتلا به پرکاری تیروئید حتما سوابق بیماریهای مختلف باید به پزشک اطلاع داده شود.
بیماری تیروئیدیت
بیماری تیروئیدیت که به بیماری التهاب تیروئید نیز شناخته میشود، سبب ترشح بیشتر هورمونهای T3 و T4 خواهد شد. از این رو زمینه ابتلا به بیماری پرکاری تیروئید فراهم خواهد شد.
برخی از تومورها
زمانی که تومور و رشد نامتعادل سلولها در برخی از قسمتها ایجاد شود، ممکن است زمینه ابتلا به پرکاری تیروئید فراهم شود. از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تومورهای غده هیپوفیز گاهی سبب ساخت و ترشح هورمونهای تیروئیدی میشوند
- برخی تومورهای غده تیروئید که مکانیسم غده تیروئید را تحت تاثیر میگذارند
- تومورهای بیضه و تخمدان که سبب تولید بیشتر TSH که محرک ترشح T3 و T4 است
2. دریافت یُد بیش از حد
معمولا دریافت یُد آن هم به مقدار کافی برای حفظ سلامت بدن توصیه میشود زیرا مقدار متعادل آن سبب تنظیم عملکرد تیروئید میشود. اما در صورتی که این ماده معدنی بیش از مقدار متعادل دریافت شود، زمینه ابتلا به تیروئید پرکار فراهم خواهد شد.
3. مکملهای دارویی
گاهی برای افزایش چربی سوزی مکملهایی برای تامین هورمون T3 توصیه میشود. این موضوع تا وقتی که حد نرمال را به بدن رسانده باشد، مشکلی ایجاد نمیکند. اما وقتی که دریافت این هورمون بیش از حد متعادل باشد، بدن در معرض پرکاری تیروئید قرار خواهد گرفت.
تا جای ممکن باید داروهای هورمونی را طبق توصیه پزشک، با دوز مناسب و در بازه زمانی توصیه شده استفاده کرد. برای اطمینان نیز باید سطح هورمونها پس از دریافت دوز مناسب در بازه مشخص از طریق بررسی آزمایشات، چک شود.
4. سابقه خانوادگی و پزشکی
از دیگر مواردی که خطر ابتلا به پرکاری تیروئید را افزایش میدهد، ژنتیک و سابقه خانوادگی در ابتلا به این بیماری است. حتی علاوه بر این مورد ابتلا به دیابت نوع 1 و همینطور سابقه ابتلا به برخی بیماریهای مزمن، کم خونی شدید و نارسایی اولیه آدرنالین میتواند سبب پرکاری تیروئید شود.
علائم پرکاری تیروئید چیست؟
غده تیروئید از هر نظر میتواند متابولیسم بدن را با ترشح هورمونها تحت تاثیر قرار دهد و تاثیر زیادی روی وضعیت سلامتی بدن دارد.
این غده با ترشح دو هورمون اصلی T3 و T4 روی تک تک سلولهای بدن موثر است. این دو هورمون سطح چربی و کربوهیدرات را در بدن حفظ میکنند و روی ضربان قلب تاثیرگذار هستند. از طرفی در تولید پروتئین نیز موثر هستند. حتی این هورمونها تا حد به سزایی در تنظیم مقدار کلسیم در سطح خون نقش دارند.
با این وجود میتوان دریافت که ایجاد هر نوع اختلالی در تولید این هورمونها میتواند سبب مشکلات متعددی در بدن شود. پرکاری تیروئید نیز مشکلات سلامتی متعددی را به همراه دارد که طیف گستردهای از علائم را میتواند ایجاد کند. از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش وزن ناخواسته حتی در صورتی که تغییری در رژیم غذایی برای لاغری ایجاد نشده باشد
- ضربان قلب تاکی کاردی یا بیش از حد (بیش از 100 تپش در هر دقیقه)
- آریتمی قلبی یا ضربان قلب نامنظم
- ضربان قلب غیر عادی (palpitations)
- افزایش اشتها
- تحریک پذیری (طوری که عصبایت و اضطراب ناخواسته ایجاد شود)
- لرزش دست و انگشتان
- یزرگ شدن سینه در آقایان
- تعریق بیش از حد نرمال
- حساسیت به گرما و عدم تحمل هوای گرم
- تغییر در چرخه قاعدگی
- اختلال خواب و بیشتر بیخوابی
- نازک و شکننده شدن موها
- نازک شدن پوست
- احساس خستگی و ضعف عضلانی
- تغییر اجابت مزاج به ویژه ابتلا به اسهال و نیاز به دفع مدفوع بیشتر
- التهاب غده تیروئید که در قسمت پایه گردن دیده شود
نکته: علائمی که در افراد مسن بر اثر پرکاری تیروئید بروز داده میشود، کاملا خفیف هستند. اما اغلب به صورت افزایش ضربان قلب، خستگی در پی فعالیت بدنی معمولی و عدم تحمل گرما بروز داده میشوند. (منبع)
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
زمانی که فرد احساس کاهش وزن بی دلیل داشته باشد و موارد دیگری از قبیل ضربان قلب سریع، تعریق نامتعادل و التهاب قسمت پایه گردن دیده شود، باید به پزشک برای بررسی دقیق مراجعه کند.
بهتر است در صورت مراجعه به پزشک در رابطه با تمام تغییراتی که مشاهده شده است اطلاعات دقیقی را بیان کرد. زیرا ممکن است علائم پرکاری تیروئید با بیماریهای دیگر مرتبط باشد.
علاوه بر این موارد لازم است در صورت تحت درمان قرار داشتن برای بهبود پرکاری تیروئید، مرتب برای کنترل وضعیت و چک کردن سطح هرمونهای تولید شده توسط تیروئید، به پزشک مراجعه کرد.
آیا پرکاری تیروئید خطرناک است؟
برای اینکه به پاسخ این سوال پی ببریم بهتر است عوارض پرکاری تیروئید را مورد بررسی قرار دهیم. در ادامه هر یک از عوارضی که به همراه دارد را توضیح خواهیم داد.
بروز مشکلات قلبی
از جدیترین عوارضی که میتوان بر اثر پرکاری تیروئید بیان کرد، مشکلات قلبی محسوب میشوند. این مشکلات اغلب در صورت عدم درمان به موقع تیروئید پرکار به شکل زیر بروز داده میشوند:
- تپش قلب نامنظم و احساس ضربان قلب سریع
- فیبریلاسیون دهلیزی یا اختلال در ریتم قلب که خطر سکته مغزی را نیز در پی دارد
- نارسایی احتقانی قلب که سبب عدم توانایی در گردش متعادل خود در بدن میشود
شکنندگی استخوانها
عدم درمان و کنترل پرکاری تیروئید سبب ابتلا به پوکی استخوان یا شکننده و ضعیف شدن استخوانها میشود. زیرا توانایی استخوانها برای استحکام بیشتر، تحت تاثیر کلسیم و مواد معدنی موجود در آنها است. اما ترشح بیش از اندازه هورمونها از غده تیروئید سبب کاهش جذب کلسیم در استخوانها خواهد شد.
بروز مشکلات چشمی
برخی از مشکلات چشمی ناشی از ابتلا به گریوز و در پی آن تیروئید پرکار بروز داده میشوند که در صورت عدم درمان به موقع سبب کاهش بینایی و خطرات جدیتر برای چشمها میشوند. از جمله عوارضی که بروز داده میشود شامل موارد زیر است:
- برآمدگی
- قرمزی چشمها
- حساسیت به نور
- التهابات چشمی
- دوبینی
مشکلات پوستی یکی از عوارض پرکاری تیروئید
التهاب پوست و قرمزی پوست از جمله مشکلاتی است که در پی عدم درمان پرکاری تیروئید بروز داده میشود. این التهابات اغلب در اطراف زانو و پاها بیشتر دیده میشوند.
تیروتوکسیک یا طوفان تیروئیدی
بحران تیروتوکسیک عارضهای است که ممکن است در پی عدم درمان پرکاری تیروئید ایجاد شود. این موضوع عارضهای کاملا نادر اما کُشنده است. در صورت بروز این موارد فرد به مراقبتهای پزشکی فوری نیاز خواهد داشت:
- تشدید ناگهانی علائم
- بالا رفتن بیش از حد دمای بدن
- هذیانگویی
- نبض بالا
تشخیص پرکاری تیروئید
معمولا با مشاهده علائم و مراجعه به پزشک، باید سوابق پزشکی و علائم ایجاد شده مورد بررسی قرار گیرد. اغلب در پی آن موارد دیگری برای تشخیص دقیق بررسی میشوند که شامل موارد زیر است:
- آزمایش کلسترول خون برای بررسی میزان سوخت و ساز بدن
- بررسی نتیجه آزمایش سطح هورمون T3 و T4 و همینطور TSH
- بررسی سطح تری گلیسیرید
- اسکن غده تیروئید
- سونوگرافی غده تیروئید
- سی تی اسکن و یا ام آر آی برای بررسی التهابات هیپوفیزی
درمان پرکاری تیروئید چگونه است؟
خوشبختانه امروزه راهکارهای درمانی متعدد و مناسبی برای درمان پرکاری تیروئید تنظیم شده است که بسته به شدت بروز علائم و خصوصیات فرد، ممکن است نوع مناسبی انتخاب شود. در ادامه این راهکارهای درمانی را معرفی خواهیم کرد.
درمان دارویی پرکاری تیروئید
معمولا داروهایی که برای درمان پرکاری تیروئید توسط پزشک تجویز میشوند، حاوی ترکیباتی برای کنترل سطح هورمونهای تیروئید هستند. داروی متیمازول از معروفترین انواع داروهایی است که برای درمان پرکاری تیروئید تجویز میشود و به منظور جلوگیری از ترشح بیش از حد هورمونهای تیروئید کاربرد دارد.
جراحی برای درمان تیروئید پرکار
برخی از مواقع نیاز به برداشت بخشی از غده تیروئید وجود دارد. حتی بعد از جراحی نیز داروهایی مکمل برای کنترل هومونهای غده تیروئید تجویز میشوند که باید مصرف کرد.
یُد رادیواکتیو برای درمان تیروئید پرکار
امروزه یکی از روشهایی که برای درمان تیروئید پرکار در بزرگسالان به کار میرود، استفاده از ید رادیواکتیوی است. در این روش سلولهایی که سبب تولید هورمونهای بیش ازحد میشوند از بین میروند. البته این روش عوارضی از جمله موارد زیر را نیز در پی دارد:
- گلودرد
- خشکی چشمها و دهان
- تغییر در حس چشایی
البته لازم به ذکر است این عوارض با رعایت نکات توصیه شده توسط پزشک، پس از مدتی از بین میروند. ولی باید در نظر داشت که ممکن است امواج به برخی دیگر از نقاط بدن تابیده شوند که باید در مورد آن نیز موارد لازم را رعایت کرد.
برای پرکاری تیروئید چه بخوریم؟
پیروی از روند تغذیهای متعادل میتواند بهبود پرکاری تیروئید را به همراه داشته باشد. رژیمی که حاوی ویتامین D، کلسیم و سدیم به مقدار متعادل باشد تا حد به سزایی در درمان موثر است.
وقتی بر اثر پرکاری تیروئید هورمونهای T3 و T4 بیشتر ترشح شوند، سوخت و ساز بدن افزایش خواهد یافت. در نتیجه اغلب پیشنهاد میشود در این دوران میزان دریافت مواد غذایی بیشتر از سابق باشد. اما باید دانست چه مواد غذایی بهتر است بیشتر از سابق مصرف شوند تا روند درمان را سرعت دهند.
طبق تحقیقات انجام شده، دریافت بتاکاروتن (به عنوان پیشساز ویتامین A در بدن)، سبب مهار شدن فعالیت بیش از حد غده تیروئید میشود. به همین دلیل توصیه میشود از مواد غذایی حاوی ویتامین A، مبتلایان به پرکاری تیروئید بیشتر استفاده کنند.
همینطور اغلب توصیه میشود، بیماران از دریافت بیش از اندازه یُد که در نمک و برخی از مواد غذایی و مکملها وجود دارد، پرهیز کنند. علاوه بر این مورد برخی از خوراکیها مانند نوشیدنیهای کافئیندار، شکلات و حتی سیگار سبب تحریک غده تیروئید میشود که بهتر است از مصرف آنها اجتناب کرد.
منابع غذایی که حاوی گواتروژن (سبب کاهش جذب ید میشوند) هستند، میتوانند بهبود عملکرد تیروئید را به همراه داشته باشند که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- انواع کلم که شامل گل کلم، کلم پیچ، کلم سنگی، کلم بروکلی و بروکسل و… میشود
- سبزیجاتی مانند شلغم و اسفناج
- سوبا
- بادام زمینی
- میوههایی از جمله گلابی و هلو
مطالب مرتبط با پرکاری تیروئید
- روش درمان هیپنوتراپی را بیشتر بشناسید.
- تیروئید در بارداری میتواند چه عوارضی را در پی داشته باشد؟
- تورم غدد لنفاوی در گردن علائمی متفاوت از پرکاری تیروئید دارد، آنها را بشناسید.
جمعبندی
پرکاری تیروئید از جمله مشکلاتی است که میتواند ناشی از بیماریهای دیگر باشد. برای پیشگیری از بروز آن بهتر است بیماریهای بدن را تشخیص و درمان کرد تا از عوارض آن نیز جلوگیری شود.
