پرتو درمانی که نام دیگر آن را رادیوتراپی نیز می نامند یکی از درمان هایی است که برای بیماری سرطان مورد استفاده قرار می گیرد. در این نوع روش درمانی، با استفاده از میزان بالای پرتو هایی مخصوص سلول های سرطانی را از بین می برند. همچنین این اشعه ها قادر هستند تومور ها را کوچک کنند.
البته باید به این نکته اشاره کنیم در دوز های پایین از اشعه ایکس که در رادیوتراپی مورد استفاده قرار می گیرد در دندان پزشکی و تشخیص شکستگی استخوان استفاده می کنند. این اشعه در دوز های پایین می تواند منجر شود پزشک بر روی دستگاه داخل بدن بیمار را بتواند مشاهده کند.
پرتو درمانی چیست؟
پرتو درمانی نوعی درمان سرطانی است که با استفاده از پرتو و امواج شدید و با قدرت بدون آسیب رساندن به سلول های سالم قادر است سلول های سرطانی شده را از بین ببرد.
در این روش درمانی غالبا از اشعه ایکس استفاده می کنند. اما در برخی مواقع از امواج پروتون ها یا انواع دیگر پرتو و انرژی ها نیز استفاده خواهند کرد.
این نوع درمان به پرتوهای خارج از بدن اشاره دارد. در طی این نوع درمان، پرتوهای پر انرژی از دستگاهی خارج می شود و مانند یک تیر نقطه ای دقیق از بدن را هدف می گیرد و به داخل بدن نفوذ پیدا می کند.
نکته: نوع دیگری از پرتودرمانی وجود دارد که اشعه را در داخل بدن فرد بیمار قرار می دهند که به آن براکی تراپی (brak-e-THER-uh-pee) می گویند.
البته باید به این نکته اشاره کنیم در برخی مواقع با توجه به شرایط بیمار پزشک شدت امواج را بسیار بالا می برد. به گونه ای که به سلول های سالم نیز آسیب می بینند. اما پس از به پایان رساندن طول درمان سلول ها به طور طبیعی اغلب می توانند بسیاری از آسیب های ناشی از تابش امواج را کاملا ترمیم کنند.
برای چه از پرتو درمانی استفاده می کنند؟
پرتو درمانی ابزار درمانی بسیار مهم برای بهبود سرطان است و غالبا با سایر روش های درمانی مانند شیمی درمانی یا جراحی برای برداشتن تومور مورد استفاده قرار می گیرد.
هدف اصلی استفاده از امواج درمانی کوچک شدن تومورها و از بین بردن سلول ها سرطانی است. این در حالی است که این نوع درمان می تواند در برخی از شرایط به سلول های سالم نیز آسیب برساند. اما خوشبختانه این آسیب ها اصلا دائمی نیست.
چرا که سلول های طبیعی و غیر سرطانی شما توانایی بهبود یافتن از امواج درمانی را دارند. برای به حداقل رساندن تاثیر تابش امواج بر روی بدن، این امواج فقط به نقاط خاصی از بدن شما تابانده می شوند.
نحوه استفاده از پرتو درمانی در افراد مبتلا به سرطان
پزشک فرد مبتلا به سرطان در زمان های مختلف درمان سرطان به دلایل مختلف می تواند پرتو درمانی را به عنوان یک گزینه درمانی برای او تجویز کند. این شرایط شامل موارد زیر است.
- به عنوان تنها درمان اولیه سرطان
- قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور سرطانی (درمان جدید)
- پس از جراحی برای جلوگیری از رشد سلول های سرطانی باقی مانده (درمان کمکی)
- در ترکیب با سایر روش های درمانی مانند شیمی درمانی کمک می کند تا سلول های سرطانی را از بین ببرد
- در سرطان پیشرفته برای کاهش علائم ناشی از سرطان
عوارض جانبی
عوارض جانبی پرتودرمانی به این بستگی دارد که کدام قسمت از بدن فرد بیمار در معرض اشعه قرار گرفته و چه مقدار از اشعه استفاده برای درمان مورد استفاده قرر می گیرد.
اابته این امکان وجود دارد فرد بیمار هیچ عارضه جانبی نداشته باشد یا چندین مورد دیگر را تجربه کند. بیشتر عوارض جانبی موقتی است و قابل کنترل است. همچنین به طور کلی با گذشت زمان با پایان درمان از بین می رود.
| بخشی از بدن تحت درمان است | عوارض جانبی شایع |
|---|---|
| تمام قسمت ها | ریزش مو در محل درمان (گاهی دائمی)، تحریک پوست در محل درمان، احساس خستگی |
| سر و گردن | خشکی دهان، بزاق غلیظ، مشکل در بلع، گلودرد، تغییر در طعم غذا، حالت تهوع، زخم دهان، پوسیدگی دندان |
| سینه | مشکل در بلع، سرفه، تنگی نفس |
| شکم | حالت تهوع، استفراغ، اسهال |
| لگن | اسهال، تحریک مثانه، تکرر ادرار، اختلال عملکرد جنسی |
برخی از عوارض امواج درمانی ممکن است بعد از پایان درمان خود را نشان دهند. به عنوان مثال در برخی از شرایط نادر یک سرطان جدید (دومین مرحله سرطان اول) بسیار متفاوت تر از سرطان اولیه که تحت درمان با اشعه ایکس بوده است سال ها بعد ایجاد شود.
این را به خاطر داشته باشید همیشه از پزشک خود در مورد عوارض جانبی بالقوه چه کوتاه مدت و چه طولانی مدت که ممکن است بعد از درمان رخ دهد به طور شفاف سول کنید. چرا که نیاز است آمادگی آن را باید داشته باشید.
اکثر این عوارض در طی دو ماه پس از اتمام طول درمان از بین می روند. در موارد نادر عوارض جانبی شش ماه یا بیشتر پس از پایان درمان می توانند متوقف شوند یا حتی ظاهر شوند. عوارض جانبی دیررس می تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات دهان
- مشکلات مفصلی
- ورم لنفاوی یا تورم بافتی
- ناباروری
- سرطان ثانویه احتمالی
نحوه آماده سازی برای پرتو درمانی
افراد بیمار قبل از آن که تحت پرتو درمانی یا پرتو خارجی قرار بگیرند. توسط تیم مراقبت های بهداشتی او را از طریق یک فرایند برنامه ریزی راهنمایی می کنند تا اطمینان حاصل شود که تابش به نقطه دقیق بدن او در مکان مورد نیاز می رسد. این برنامه ریزی معمولاً شامل موارد زیر است:
1. شبیه سازی پرتو درمانی
در حین شبیه سازی تیم پرتو درمانی که قرار است درمان فرد بیمار را به عهده بگیرند با شما شبیه سازی این درمان را انجام می دهند تا در درمان اصلی بسیار راحت باشید.
در این شبیه سازی ضروری است تا فرد بیمار مانند زمانی که قرار است تحت درمان اصلی قرار بگیرد روی تخت های مخصوص این نوع درمان دراز بکشد. همچنین برای راحتی فرد بیمار و قرار گیری درست بر روی تخت از بالشتک ها و محافظ هایی استفاده می کنند. چرا که نیاز است فرد بیمار کاملا بی حرکت بماند.
تیم امواج درمانی ناحیه ای از بدن فرد بیمار را که قرار است تابش را دریافت کند مشخص خواهد کرد. همچنین آن ها بسته به شرایط خود ممکن است با ماژیک های موقت روی ناحیه مورد نظر را علامت گذاری خواهند کرد..
2. اسکن برنامه ریزی
پس از انجام مرحله اول تیم پرتو درمانی فرد بیمار را تحت اسکن توموگرافی رایانه ای (CT) قرار می دهد. چرا که در لازم است کاملا مطمئن شوند ناحیه ای که برای درمان علامت گذاری کرده اند درست باشد.
پس از فرآیند برنامه ریزی تیم امواج درمانی بر اساس نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و اهداف درمان فرد بیمار تصمیم می گیرد که چه نوع پرتویی و چه دوزی برای دریافت او انتخاب کنند.
دوز دقیق و تمرکز امواج های پرتاب شونده مورد استفاده در درمان فرد بیمار با دقت بسیار بالایی برنامه ریزی شده است. این کار موجب می شود تا میزان اشعه سلول های سرطانی را به حداکثر برساند و آسیب به بافت سالم اطراف را به حداقل برساند.
نحوه انجام پرتودرمانی
جلسات درمانی پرتو درمانی را معمولا پنج روز در هفته به مدت 1 تا 10 هفته انجام می دهند. تعداد کل درمان ها به اندازه و نوع سرطان کاملا بستگی دارد.
هر جلسه معمولا حدود 10 تا 30 دقیقه طول می کشد. معمولا از اول هفته تا آخر هفته برای درمان بعدی به فرد بیمار استراحت داده می شود تا سلول های آسیب دیده بتوانند فرایند بازسازی را به شکل طبیعی انجام دهند.
در هر جلسه درمانی فرد بیمار روی تخت درمان دراز می کشد. سپس تیم امواج درمانی او را روی تخت با کمک بالشتک و محافظ های دیگر او را کاملا ثابت نگه می دارند ( مانند کاری که در شبیه سازی انجام شده است).
همچنین این امکان وجود دارد یک پوشش محافظ یا روی فرد بیمار یا اطراف او قرار دهند تا از سایر اعضای بدن او در برابر تشعشعات غیر ضروری کاملا محافظت شود..
پرتودرمانی شامل استفاده از دستگاه های شتاب دهنده خطی است که تابش را در محل مناسب هدایت می کند. این ماشین ممکن است به دور تخت حرکت کند تا تابش را در زوایای مناسب هدایت کند. همچنین ممکن است دستگاه صدای وزوز ایجاد کند که کاملا طبیعی است.
این را به خاطر داشته باشید در طی این درمان فرد بیمار نباید دردی احساس کند. همچنین در صورت لزوم می تواند از طریق مخابره داخل اتاق با تیم خود ارتباط برقرار کند. پزشکان مسئول درمان در نزدیکی یک اتاق مجاور خواهند بود و روند درمان را کنترل می کنند.
پیگیری پس از پرتودرمانی چگونه است؟
در طول هفته های درمان با پرتو درمانی ارائه دهنده های مراقبت های بهداشتی از نزدیک برنامه زمانبندی و دوز درمانی و سلامت عمومی فرد بیمار را کنترل خواهند کرد.
در طی امواج درمانی چندین اسکن تصویربرداری و آزمایش انجام خواهد شد تا پزشکان بتوانند میزان پاسخ فرد بیمار به درمان را مشاهده کنند. این اسکن ها و آزمایشات همچنین می تواند به آن ها کمک کنند تا تشخیص دهند آیا لازم است تغییری در درمان فرد بیمار ایجاد شود یا خیر.
نکته: اگر عوارض جانبی ناشی از امواج درمانی را فرد بیمار تجربه کرد با این که انتظار این اتفاق برای او می رود، در قرار بعدی خود به ارائه دهنده خدمات بهداشتی خود باید اطلاع دهد.
نکته: گاهی اوقات حتی تغییرات کوچک نیز می توانند تفاوت زیادی در کاهش عوارض جانبی ایجاد کنند. حداقل ممکن است برای تسکین ناراحتی به فرد بیمار درمان با مشاوره یا درمان دارویی داده شود.
در طول درمان و پس از پایان درمان چه کارهایی باید انجام داد؟
افرادی که تحت شیمی درمانی یا پرتو درمانی قرار می گیرند بسیار احساس خستگی و ناتوانی می کنند. این حس ناتوانی با خستگی که پس از یک روز سخت می گذرانید بسیار متفاوت است.
اغلب افراد بیماری که این دوره درمانی را طی می کنند نیاز به کمک افراد دیگر برای انجام کارهای ساده مانند راه رفتن یا دستشویی رفتن دارند. در نتیجه قبل از آن که درمان خود را شروع کنید از نزدیکان یا یک پرستار در منزل برای مراقبت کردن از شما کمک بگیرید.
برای اینکه این خستگی و حس ناتوانی در این دوره فرد بیمار را کمتر اذیت کند بهتر است ابتدا با پزشک خود مشورت کند و سپس راهکار های زیر را نیز می تواند انجام دهد.
- از عوامل بیماری زا دوری کنید
- دارو ها به موقع مصرف شود
- تا جای ممکن فرد بیمار باید استراحت کند
- خوردن غذاهای مقوی و اجتناب از سرخ کردنی ها
- کمک گرفتن از یک مشاوره برای بالا بردن روحیه و انرژی
- تا جای ممکن فرد بیمار باید از محیط های متشنج دور بماند
- دور شدن از استرس
- دور کردن افکار منفی
- زمانی که کمی احساس ضعف بر طرف شد در خانه کمی راه بروید و یک جا ساکن نمانید
نکته: البته باید به این نکته توجه داشت اگر فرد بیمار تنها پرتو درمانی داشته است طی چند هفته بسته به سیستم ایمنی بدنش این خستگی ها از بین خواهد رفت
در آخر:
پرتو درمانی یکی از روش های درمانی برای بهبود سرطان و کوچک کردن تومورها می باشد. این درمان در اغلب مواقع باعث سرعت بخشیدن به بهبود بیماری می شود.
اشعه ایکس که در این نوع روش درمانی استفاده می شود گاها با دوز پایین برای برخی از مشکلات دیگر نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
افرادی که برای بهبود سرطان تحت امواج درمانی قرار می گیرند در طی دوره درمان دچار عوارض جانبی خواهند شد که برای کمتر شدن آن حتما باید از پزشک متخصص خود مشورت بگیرند.منابع:
Mayoclinic
healthline
