زونا بیماری عفونی و ویروسی است که در پی ابتلا به آن زائده‌های پوستی در سطح پوست ایجاد می‌شود. اغلب این بیماری در سنین بالا بروز داده می‌شود؛ اما بهتر است با ادامه متن همراه باشید تا مطالبی کامل تحت عناوین زیر را برایتان ارائه دهیم:
- زونا چیست؟
- علائم ابتلا به آن
- عوامل موثر در ابتلا به آن
- راه تشخیص و دوره درگیری
- راه انتقال
- زونا در بارداری
- درمان و پیشگیری
زونا چیست؟
این بیماری بر اثر فعالیت مجدد ویروسی به نام «واریسلا زوستر» که عامل آبله مرغان نیز هست، به وجود می‌آید. این ویروس بعد از یک دوره آبله مرغان در سلول‌های دستگاه عصبی مستقر می‌شود و بدون هیچ علامتی می‌تواند چندین سال در بدن نهفته بماند.
زونا می‌تواند در سنین مختلف ظاهر شود اما در بزرگسالان بالای 50 سال و همینطور افرادی که دستگاه ایمنی ضعیف‌تری دارند، شایع‌تر است.
مطالب مرتبط با بیماری زونا
- سرخک چه علائمی دارد؟ عامل آن چیست؟
- گرفتگی صدا چه علتی دارد؟ راهکار درمان خانگی آن چیست؟
- خار پاشنه را با روغن و راهکارهای خانگی درمان کنید.
عامل بیماری زونا چه ویروسی است؟
با وجود ویروس آبله مرغان (varicella zoster) و ابتلا به آن، ممکن است پس از گذشت سال‌ها این ویروس در قسمت‌های مختلفی از بدن، نظیر سلول‌های عصبی بدن، باقی بماند.
ویروس واریسلا زوستر به حالت نهفته در بدن به خواب می رود. در ادامه ممکن است بعد از گذشت چند سال، با تحریک مجدد سیستم ایمنی بدن و عواملی تاثیرگذار در ابتلا به این بیماری نقش دارند، شروع به فعالیت کند.
نشانه‌های اولیه ابتلا به زونا
واضح‌ترین نشانه‌هایی که این بیماری معمولا به همراه دارد سوزش و درد در یک قسمت از بدن یا صورت است. درد معمولا در یک طرف بدن و بخش‌های کوچک اتفاق می‌افتد و سپس تاول‌های دردناکی در پی آن ظاهر خواهند شد.
این تاول‌ها در یک سمت بدن ایجاد می شوند و اغلب کمر، گردن، شکم یا صورت را درگیر خواهند کرد. بعضی از افراد دچار تب، سردرد، آشفتگی معده یا حال عمومی ناخوشایند، می شوند. درد ممکن است روزها قبل از ضایعه پوستی ایجاد شود و می تواند خفیف یا شدید باشد.
درد در قسمت‌هایی از بدن که ضایعه پوستی دارد، بیشتر بروز داده می‌شود. این دردها می‌توانند آن قدر شدید باشند که باعث اختلال خواب و فعالیت‌های روزانه فرد شوند. شدت درد در اغلب افراد مسن نسبت به جوانان بیشتر است.
تاول‌های زونا از بین می‌روند؟
تاول‌های زونا 3 الی 4 روز بعد ممکن است به زخم و حتی زخم‌های باز تبدیل شوند. این تاول‌ها در افراد با ایمنی طبیعی به مرور ترکیده، سپس خشک و در پایان پوسته پوسته می‌شوند و معمولا بعد از یک هفته الی 10 روز عفونی نیستند.
به طور کلی ضایعات در طی 3 الی 4 هفته ناپدید می‌شوند و بهبود می‌یابند. ممکن است مدت‌ها بعد از بهبودی زونا اثر زخم و تغییرات رنگ پوست باقی بماند. البته گاهی اوقات در صورت عدم مراقبت درست این زخم‌ها می‌توانند با باکتری‌های‌عفونی همراه شوند.
زونا چه عوارضی به همراه دارد؟
افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند و همینطور بزرگسالان و سالمندان ممکن است بر اثر ابتلا به بیماری زونا دچار عوارض و مشکلات زیادی شوند. این بیماری سبب بروز عوامل بسیاری است و باعث می شود که فرد دچار مشکلات بسیاری شود.
1. عفونت‌های پوستی
زخم‌های زونا ممکن است بر اثر تماس با باکتری‌ها، عفونی شوند، که این موضوع نتیجه تاول‌های باز است. به همین دلیل باعث به تاخیر افتادن در روند بهبودی نیز می‌شوند. تقریبا 2 درصد افراد مبتلا به زونا به عفونت پوستی دچار می‌شوند، که می‌تواند بسیار خطرناک و شدید باشد.
2. عوارض چشمی بر اثر بیماری زونا
اگر ضایعات ایجاد شده بر اثر زونا داخل چشم به ویژه قرنیه ایجاد شوند، سبب بروز عوارضی مانند تب، کاهش بینایی، حساسیت بیش از حد چشم‌ها، خشکی پلک‌ها، سردرد و همینطور احساس ناخوشی کلی برای بدن را به همراه دارد.
با این حال خطر ابتلا به عوارض چشمی در این بیماری زیاد است و بهتر است برای درمان و پیشگیری از آسیب‌های جدی به چشم، سریعتر به پزشک مراجعه کرده تا از خطر بروز نابینایی جلوگیری شود.
3. التهاب شبکیه
هرپس زوستر چشمی ممکن است منجر به التهاب و آسیب شبکیه شود. شبکیه بخشی از چشم است که در پشت چشم قرار دارد، نور را حس می کند و همینطور باعث بینایی می‌شود.
التهاب شبکیه در افرادی که مبتلا به بیماری ایدز هستند، می‌تواند به سرعت پیشرفت کند زیرا دارای سیستم ایمنی ضعیف‌تری نسبت به سایر افراد هستند. التهاب شبکیه که معمولا با تاری دید و درد یک چشم همراه است به احتمال زیاد چشم دیگر را نیز در آینده درگیر می‌کند.
4. احساس درد و ضعف بدنی
درد عمیقی که بیشتر از یک ماه بعد از بروز ضایعات پوستی ادامه یابد، به نام نورالژی پس از هرپس (prosthetic neuralgia) شناخته می‌شود. شدت بروز و مدت زمان درد با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد.
این درد ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها در محل درگیری ادامه پیدا کند، که می‌تواند به شدت ناتوان کننده باشد. این عارضه در افراد زیر 40 سال به ندرت اتفاق می‌افتد.
5. التهابات مربوط به سر
با ابتلا به زونا، ممکن است این ویروس به اعصاب سر آسیب وارد کند که باعث ایجاد التهابات در قسمت‌هایی از جمله گوش، طناب نخاعی و مغز که سبب مننژیت ویروسی و انسفالیت (التهاب مغز) نیز می‌شود.
این موضوع سبب از دست دادن حس چشایی، ایجاد ضایعات پوستی در گوش، فلج قسمتی از صورت و همینطور سرگیجه نیز خواهد شد. در صورت درمان نشدن ممکن است سبب ایجاد ناشنوایی در فرد مبتلا به این بیماری شود.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به زونا هستند؟
این بیماری برای گروه سنی خاصی، خیلی بیشتر بروز داده می‌شود. در ادامه این موارد را دقیق‌تر بیان خواهیم کرد.
سنین بالا
سنین بالا بیشتر در معرض ابتلا به زونا قرار دارند. اغلب سالمندان به ویژه سنین بالای 50 سال، زمینه ابتلا به این بیماری را دارند. طبق تحقیقات انجام شده، زونا در افراد بالای 50 ساله شایع‌تر است.
مبتلایان به برخی از بیماری‌های خاص
افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند HIV یا سرطان که از سیستم ایمنی بدنی ضعیفی برخوردارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
مصرف کنندگان برخی از داروها
استفاده از داروهایی که شامل ترکیباتی نظیر استروئیدها هستند یا داروهای تجویز شده بعد از پیوند عضو که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند، زمینه ابتلا به زونا در بزرگسالان را ایجاد می‌کند.
بیماران تحت درمان
بیمارانی که با پرتو درمانی و همینطور شیمی درمانی تحت معالجه قرار گرفته‌اند، زمینه ابتلا به زونا را دارند. از این رو باید راهکارهای کنترلی را برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری پیش بگیرند.
برخی بیماری‌ها و بیماری‌های خود ایمنی
افرادی که به بیماری‌های خود ایمنی نظیر روماتیسم مفصلی، لوپوس اریتماتوز، بیماری کرون و کولیت اولسراتیو مبتلا می‌شوند، زمینه ابتلا به این بیماری را دارند.
روحیه ضعیف
افرادی که دچار ضربه شدید روحی و یا حتی جسمی شده‌اند، هم گزینه‌هایی برای ابتلا به این بیماری هستند. زیرا استرس و اضطراب می‌تواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و بدن در مقابل ابتلا به بیماری‌ها ضعیف شود.
راههای تشخیص بیماری زونا
معمولا با مشاهده نشانه‌های اولیه مثل تاول‌ها و قرمزی‌های ایجاد شده، فرد مورد معاینه قرار می‌گیرد. سوابق بیماری‌ها، شرایط و سیستم بدنی فرد بسیار موثر در تشخیص این بیماری توسط پزشک هستند.
در برخی از موارد، پزشک معالج، برای تشخیص بهتر قسمتی از تاول‌ها را با ابزاری به نام سوآب برداشته و مورد آزمایش و بررسی قرار می‌دهد. پس از انجام آزمایش‌های لازم، پزشک معالج برای تشخیص و درمان راهکارهای لازم را تجویز خواهد کرد.
دوره درگیری به بیماری زونا
با توجه به شدت بیماری و شرایط فیزیکی فرد، دوره این بیماری از شروع تا بهبودی متفاوت است. اما معمولا 2 الی 4 هفته طول می‌کشد ولی افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است روند بهبود تاول‌های زونا کمی به زمان بیشتری نیاز داشته باشد.
به ندرت پیش می‌آید که هر فرد بیش از یک بار به این بیماری دچار شود. در اکثر افراد سالم، تاول‌ها هیچ جای زخمی باقی نمی‌گذارند، حتی درد و خارش پس از چند هفته یا چند ماه به طور کامل از بین می‌رود. بهتر است در این دوران جوش و تاول‌ها را نخراشید و دستکاری نکنید زیرا ممکن است جای زخم آنها باقی بمانند.
واگیردار بودن و راههای انتقال زونا
هیچ فردی دو مرتبه در طول عمر خود به آبله مرغان مبتلا نمی‌شود ولی ویروس آبله قابل سرایت است. اما بیماری زونا از فرد مبتلا به افراد دیگر سرایت نمی‌کند. با این وجود، اگر فرد آبله مرغان نگرفته باشد و واکسن آبله مرغان نزده باشد، بهتر است جانب احتیاط را رعایت کرده و با فرد مبتلا به آبله مرغان و زونا ارتباط برقرار نکند.
زیرا بعد از تماس مستقیم (پوست با پوست) با تاول‌های زونا و همینطور تنفس ویروس موجود در هوا، مبتلا به زونا خواهد شد. پس بهتر است اگر فرد بزرگسالی به بیماری آبله مرغان مبتلا نشده است، بهداشت فردی و احتیاط را رعایت کند تا به این بیماری مبتلا نشود.
بیماری زونا در بارداری
ابتلا به این بیماری در حین بارداری شایع نیست، اما امکان دارد اتفاق بیفتد. اگر خانم باردار با فردی که مبتلا به آبله مرغان یا زونا است در ارتباط قرار بگیرد، در صورتی که از قبل به آبله مرغان مبتلا نشده باشد و یا واکسینه نشده باشد، ممکن است به این بیماری دچار شود.
اینکه خانم باردار در کدام یک از هفته‌های بارداری خود قرار دارد و به این بیماری مبتلا می‌شود بسیار موثر در تاثیرات آن بر جنین به شمار می‌رود. زیرا بر این اساس روی جنین و قسمت‌های مختلف بدن آن تاثیر خواهد گذاشت.
بنابراین بهتر است، واکسن آبله مرغان قبل از دوران بارداری تزریق شود تا از بروز خطرات احتمالی جلوگیری شود. در دوران بارداری داروهای ضد ویروس عفونی برای درمان زونا بی خطر هستند و عوارض جانبی زیادی برای مادر و جنین ندارند که باید طبق تجویز پزشک در صورت نیاز از آنها استفاده کرد.
نکته خوشایند اینجاست که زونا در بارداری اغلب خوش خیم است. یعنی برای مادر و جنین عوارض جدی را به همراه ندارد. ولی با این حال عفونت اولیه ناشی از آن ممکن است عفونت جنین را به همراه داشته باشد. از این رو باید مراقبت‌های لازم در این مورد قبل و بعد از بارداری انجام شوند.
مراقبت از بیماری زونا
راه درمان صد در صد برای بیماری زونا وجود ندارد و باید دوره بیماری بگذرد. ولی برخی داروها ترکیباتی ضد ویروسی و ضد درد هستند که برای تسکین این بیماری بسیار مفید واقع می‌شوند. بهتر است قسمت‌هایی از بدن که درگیر بیماری زونا هستند، خشک و تمیز نگه داشته شوند.
استفاده از کرم و ژل ممکن است احتمال عفونت‌های باکتریایی پوست را افزایش دهند پس در این دوره از مصرف آنها تا جای ممکن بپرهیزید. استفاده از پانسمان مرطوب با آب سرد چند مرتبه در طول روز و هر بار به مدت 20 دقیقه در درمان موضعی می‌تواند کمک کننده باشد.
درمان دارویی برای بیماری زونا
با مراجعه به پزشک داروهایی از جمله آسیکلوویر و والاسیکلوویر تجویز می شوند که این دارو های ضد ویروسی موجب کاهش درد و همینطور موجب تسریع در روند بهبود این بیماری خواهند شد.
داروی ایبوپروفن برای تسکین دردهای این دوران مناسب است و از التهابات زخم‌ها تا حدودی می‌کاهد. پزشک معالج برای درمان و از بین بردن خارش‌ها داروهای آنتی هیستامینی خوراکی و همینطور دیفن هیدرامین تجویز خواهد کرد. ژل‌ها (مانند لیدوکایین) و همینطور کرم‌هایی نیز هستند که برای کاهش دردها بسیار موثرند.
درمان خانگی زونا
برای پیش گرفتن درمان خانگی بهترین کار استفاده از مواد طبیعی به حد اعتدال است. استفاده از انواع میوه و سبزیجات در کنار مواد غذایی سالم می‌توان به بهبود روند بیماری کمک کند. در ادامه راهکارهای مفیدی برای بهبود این بیماری را برایتان بیان خواهیم کرد.
1. ترکیب آب و سرکه سیب
روش سنتی و خانگی برای خشک کردن تاول ناشی از زونا و مقابله با جوش‌ها، استفاده از سرکه سیب است. سرکه خاصیت اسیدی دارد که برای خشک کردن تاول‌ها و کاهش خارش موثر است ولی اگر تاول‌ها زخم یا ترکیده شوند، استفاده از این روش مناسب نیست.
برای این منظور سرکه سیب رقیق را با آب گرم به مقدار مساوی مخلوط کنید و روی موضع بمالید. همچنین می توانید 2 تا 4 فنجان سرکه سیب را به وان حمام اضافه کرده و مدتی در آن دراز بکشید.
2. استفاده از گل همیشه بهار
گل همیشه بهار خاصیت ترمیم کنندگی و ضد التهابی دارد و استفاده از روغن آن برای رفع خارش و التیام تاول‌های زونا و آبله مرغان موثر است.
3. بلغور جو دوسر
بلغور جو دوسر در تسکین درد و خارش مفید است، چرا که جو دوسر داخل آب چسبناک شده و سراسر پوست را می پوشاند و نیز تحریکات پوست را کاهش می دهد. مقداری جو دوسر آسیاب شده را به وان حمام افزوده و در آن دراز بکشید یا با آب ترکیب کرده و مانند ضماد روی تاول‌ها قرار دهید.
4. ضماد عسل
عسل دارای خاصیت آنتی اکسیدانی بالایی است و می‌توان برای بهره بردن از این خاصیت عسل آنرا به مدت بیست دقیقه روی قسمت‌های تاول زده بمالید و سپس به آرامی آبکشی کنید.
5. جوش شیرین
مقدار کمی از جوش شیرین را به 1 لیوان آب اضافه کرده و روی موضع بمالید. علاوه بر این می‌توانید مقداری جوش شیرین به وان حمام اضافه کرده و در آن دراز بکشید.
6. کمپرس سرد
قرار دادن کمپرس سرد و مرطوب روی مناطق درگیر موجب کاهش درد و خارش می‌شود. برای این منظور از قرار دادن مستقیم یخ روی تاول‌ها پرهیز کنید. ترجیحا یخ را داخل نایلون قرار دهید و بعد داخل پارچه گذاشته سپس روی قسمت مورد نظر قرار دهید.
7. استفاده از آب پیاز
برای بهره بردن از پیاز در تسکین التهابات ناشی از بیماری زونا می‌توانید یک پیاز را رنده کنید. آب آنرا جدا کرده و روی موضع درگیر به مدت بیست دقیقه قرار دهید. بعد از این مدت با آب ولرم به آرامی آنرا شست و شو دهید.
8. دمنوش چای سبز
چند برگ از چای سبز را خرد کرده و روی ناحیه ملتهب قرار دهید. این روش را روزانه انجام دهید تا روند بهبود را مشاهده کنید. همچنین می توانید از برگ‌های چای سبز در کنار برگ نعناع همراه با آب مخلوط کنید و روی سطح پوست بمالید. یا دمنوش آنرا روی سطح پوست با پنبه به آرامی آغشته کنید.
9. استراحت کافی
در این دوران بهتر است از فعالیت‌های روزمره دست کشید. باید برای بهبودی سریعتر به استراحت بپردازید تا بدن انرژی خود را صرف بهبود روند درمانی کند. باید از فعالیت‌های شدید در این دوران اجتناب کرد تا بدن به ریکاوری برسد.
پیشگیری از ابتلا به بیماری زونا
از راههای موثر برای پیشگیری از ابتلا به زونا و کاهش علائم و عوارض جانبی آن واکسیناسیون است. همه کودکان می بایست دو دوره واکسن آبله‌مرغان که به اسم واکسن واریسلا نیز معروف است، تزریق کنند. همچنین افراد بزرگسال که تا سنین بزرگسالی به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند باید واکسن آنرا تزریق کنند.
اگر چه واکسیناسیون تضمین کننده‌ای قطعی برای پیشگیری از خطر ابتلا به زونا و آبله‌مرغان به شمار نمی‌رود، اما آمارها نشان می‌دهد که از هر ۱۰ نفر که واکسینه شده‌اند، 9 نفر هرگز به زونا و آبله مرغان مبتلا نشده‌اند.
بزرگسالان بالای 60 سال می‌توانند تنها با تزریق یک دوره واکسن واریسلا از خطر ابتلا به این بیماری مصون بمانند. این واکسن بسیار موثر در کاهش عوارض بیماری و علائم آن است.
واکسن واریسلا به افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و همینطور خانم‌های باردار و افرادی که به نئومایسین و ژلاتین حساسیت دارند توصیه نمی‌شود.
مطالب مرتبط با بیماری زونا
- سرخک چه علائمی دارد؟ عامل آن چیست؟
- گرفتگی صدا چه علتی دارد؟ راهکار درمان خانگی آن چیست؟
- خار پاشنه را با روغن و راهکارهای خانگی درمان کنید.
نکات پایانی
همان طور که گفته شد بیماری زونا یک بیماری مسری است. بنابراین در صورت مبتلا شدن به این بیماری لازم است اقداماتی برای جلوگیری از سرایت آن به دیگران انجام شود. از جمله آنها می‌توان به پوشاندن جوش‌ها، خودداری از تماس با افرادی که به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند یا سیستم ایمنی ضعیف دارند و شستن مکرر دست‌ها اشاره کرد.
