سکته مغزی اغلب در دو حالت مختلف ایجاد می‌شود. گاهی بر اثر کاهش یافتن یا قطع شدن عمل خونرسانی به قسمتی از مغز، اکسیژن و مواد مغذی به آن قسمت نمی‌رسد. این موضوع سبب می‌شود در عرض کمتر از چند دقیقه سلول‌های مغزی شروع به مردن کنند.
این وضعیتِ فوریتیِ پزشکی، باید هر چه سریعتر تشخیص داده شود و اقدامات اولیه برای درمان و پیشگیری از بروز عوارض ناشی از آن انجام شود.
خبر نوید بخشی که امروزه نسبت به گذشته بیشتر به گوش می‌رسد، کاهش آمار مرگ و میر بر اثر سکته مغزی در آمریکا است. این یعنی راهکارهای درمانی و پیشگیری کننده از عوارض آن وجود دارند که بسیار موثر عمل کرده‌اند. با ادامه متن همراه شوید تا نکات مهمی از جمله علائم، درمان و پیشگیری از این مشکل را برایتان ارائه دهیم.
مطالب مرتبط با سکته مغزی
- رژیم غذایی سالمندان چگونه باید باشد تا از بیماری‌ها جلوگیری شود؟
- بیماری پارکینسون چیست؟ پیشگیری، راه درمان و علائم آن را بشناسید.
- سرطان پروستات چه انواعی دارد؟ با انواع روش‌های درمان آن آشنا شوید.
سکته مغزی چگونه رخ می‌دهد؟
وقتی اختلالی در فرایند خونرسانی به مغز ایجاد شود، سکته مغزی رخ می‌دهد. در پی آن عملکرد قسمتی از مغز با اختلال مواجه می‌شود و اغلب آسیب می‌بیند. در پی این موضوع، قسمت‌هایی از بدن که به وسیله این قسمت از مغز اداره می‌شوند، قادر به ادامه فعالیت طبیعی نخواهند بود.
اما این اختلال ایجاد شده در فرایند خونرسانی ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد. معمولا شایع‌ترین حالتی که بر اثر این اختلال بروز داده می‌شود سکته مغزی ایسکمیک است که ناشی از کاهش خونرسانی بروز داده می‌شود. این موضوع ممکن است ناشی از مسدود شدن رگ‌های خونی در مغز رخ داده باشد. قطعا در پی این انسداد شریانی، کاهش خونرسانی و اکسیژن‌رسانی ایجاد می‌شود که علائم متعددی بروز داده می‌شود.
علاوه بر این مورد نوع دیگری از سکته مغزی وجود دارد که بر اثر خونریزی در مغز ایجاد می‌شود و به آن سکته مغزی هموراژیک می‌گویند. این دو مورد اغلب از شایع‌ترین انواع سکته مغزی هستند که بروز داده می‌شوند اما بهتر است دقیقتر این علل را بررسی کنیم.
علل مختلف سکته مغزی
همانطور که بیان شد، دو علت شایع برای سکته مغزی وجود دارد. پارگی مویرگ یا خونریزی در مغز که خونریزی مغزی می‌گویند و مسدود شدن خونرسانی به مغز که به آن سکته مغزی ایسکمیک می‌گویند.
این موارد معمولا دلایلی هستند که سکته مغزی را در پی دارند. در برخی از موارد نیز ممکن است خونرسانی به صورت مقطعی انجام شود که به این حالت ایسکمیک گذرا می‌گویند و علائم آن پایدار نیست. اما بهتر است حالات مختلف را به زبان ساده اما دقیقتر بررسی کنیم.
سکته مغزی هموراژیک
سکته هموراژیک زمانی بروز داده می‌شود که پارگی رگ خونی و یا نشت خون در مغز ایجاد شده باشد. ابتلا به برخی از بیماری‌ها ممکن است زمینه این اختلالات را در پی داشته باشد. اغلب عواملی که سبب سکته مغزی ناشی از خونریزی در مغز می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- مصرف بیش از اندازه داروهای ضد انعقاد خون و داروهای رقیق کننده خون
- بالا بودن فشار خون و عدم پیش گرفتن راهکارهای مناسب درمانی
- تروما یا آسیب‌های فیزیکی مانند تصادف و ضربه به سر
- آنوریسم یا برجستگی در قسمت‌های ضعیف دیواره رگ‌های خونی
- ناهنجاری‌های شریانی یکی از دلایل نادری است که سبب خونریزی در مغز می‌شود که ناشی از پارگی یا پیچ خوردگی رگ‌های خونی با دیواره‌ی نازک یا در پیوندهای غیرعادی ایجاد می‌شود
- آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی یا انباشت پروتئین در دیواره‌ی رگ‌های خونی که باعث ضعف دیواره رگ می‌شود
- گاهی سکته ایسکمیک نیز منجر به خونریزی مغزی می‌شود که بهتر است کامل‌تر آنرا توضیح دهیم
سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک از جمله شایع‌ترین انواعی است که بروز داده می‌شود. در مواردی که رگ‌های خونی مغز مسدود یا بیش از حد باریک شوند، باعث کاهش جریان خونرسانی یا همان ایسکمی خواهند شد.
این رگ‌های خونی مسدود شده یا تنگ شده، با تجمع رسوبات چربی ممکن است ایجاد شوند و یا در پی لخته شدن خون و انتقال سایر رسوبات موجود در جریان خون، سکته مغزی ایسکمیک را در پی داشته باشند.
سکته مغزی ایسکمی ناپایدار
حمله ایسکمی گذرا گاهی به سکته مغزی اطلاق می‌شود که طی دوره‌های موقتی علائمی مشابه با علائم سکته مغزی را بروز داده باشد. معمولا حمله ایسکمی گذرا (TIA) آسیب دائمی را به همراه ندارد. این موضوع در پی افت موقتی خونرسانی به قسمتی از مغز بروز داده می‌شود. حتی گاهی مدت زمان 5 دقیقه ممکن است این حملات طول بکشند.
حمله ایسکمی نیز مانند سکته مغزی ایسکمیک زمانی ایجاد می‌شود که لخته خون یا رسوبات مختلف در قسمتی از سیستم عصبی مغز، سبب کاهش یا انسداد جریان خون شوند.
به مرور علائم بهبود خواهند یافت اما باید در صورتی که علائم حمله ایسکمی ایجاد شد، فورا اورژانسی به پزشک مراجعه کرد. حتی در مواردی که بهبود علائم مشاهده شود نیز باید فورا به پزشک مراجعه کرد. زیرا ممکن است هشداری از یک خطر بزرگ باشند و اغلب در پی انسداد شریانی خطر ابتلا به سکته مغزی افزایش می‌یابد. اما علائمی که باید شناخت شامل چه مواردی می‌شوند؟ منبع
سکته مغزی چه علائمی دارد؟
معمولا علائم ناشی از سکته مغزی به این بستگی دارد که چه سطحی از مغز درگیر شده باشد. اما معمولا علائمی که بروز داده می‌شوند، مربوط به عملکردهای مربوط به عصب هستند. معمولا علائم ایجاد شده به صورت ناگهانی و در یک طرف بدن بروز داده می‌شوند.
علاوه بر این موضوع، اگر سکته مغزی روی نخاع تاثیر گذاشته باشد، علائم و اختلال روی دو سمت بدن بروز داده خواهد شد. در هر صورت با بروز هر یک از علائم زیر فورا باید مراجعه به پزشک را در اولویت قرار داد:
- اختلال در بینایی یک و یا هر دو چشم که ممکن است با تیرگی، تاری دید و یا دوبینی نیز همراه باشد
- فلج شدن یا بی حسی قسمتی از بدن به ویژه دست، پا و صورت که اغلب به صورت ناگهانی بروز داده می‌شود (نشانه بارز سکته مغزی فلج و بی حسی است که برای تشخیص از این طریق کافی است فرد در قسمتی که احساس بی حسی می‌کند و سمت دیگر را به صورت همزمان حرکت دهد تا به اختلال ایجاد شده پی ببرد)
- مشکل در تکلم و لکنت داشتن یا حتی مشکل در متوجه شدن حرف‌های دیگران که یکدفعه ایجاد می‌شود
- اختلال حرکتی به ویژه اختلال در راه رفتن مانند از دست دادن تعادل و به هم خوردن هماهنگی بین انجام حرکات
- احساس سردرد ناگهانی که با سرگیجه و حالت تهوع نیز همراه باشد
مراجعه فوری به پزشک
در صورتی که علائم بیان شده در فردی احساس شود، باید فورا به صورت اورژانسی او را به پزشک رساند. حتی اگر این موارد به صورت موقتی ایجاد می‌شوند و پس از مدتی فروکش می‌کنند نیز باید مراجعه به پزشک را اولویت قرار داد.
- کج شدن لب هنگام لبخند زدن
- پایین افتادن یک عضو که درگیر شده است مانند پایین افتادن دست یا پا
- حرف زدن غیرعادی مانند لکنت داشتن و گیر کردن حین تکلم
در این صورت حتما باید فورا فرد تحت مراقبت درمانی قرار گیرد. در غیر این صورت ممکن است عوارض جدی که در ادامه بیان خواهیم کرد، فرد را به خود درگیر کند.
چه افرادی بیشتر در معرض سکته مغزی قرار دارند؟
ریسک احتمال ابتلا به سکته مغزی در برخی از افراد بیشتر از سایر افراد است. برخی از عوامل ایجاد کننده مانند آسیب‌های فیزیکی غیرقابل پیش بینی هستند ولی برخی از عوامل دیگر وجود دارند که به راحتی می‌توان با تغییراتی در سبک زندگی آنها را رفع کرد تا خطر ایجاد سکته قلبی کاهش یابد و شامل موارد زیر می‌شوند:
- چاقی و اضافه وزن
- تغذیه نامناسب
- کم تحرکی و عدم انجام ورزش روزانه
- سیگار کشیدن و قرار گرفتن مداوم در معرض دود سیگار
- مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی
- مصرف داروهای مخدر از جمله کوکائین و آمفتامین و…
این موارد تا حد بالایی تحت کنترل خود فرد هستند و می‌توان تنها با تغییرات ساده از بروز سکته مغزی ناشی از آنها جلوگیری کرد. اما موارد زیر دلایل پزشکی هستند که ریسک ابتلا به سکته مغزی را افزایش می‌دهند:
- بالا بودن فشار خون
- بالا بودن سطح کلسترول خون
- قند خون بالا یا دیابت
- وقفه تنفسی در خواب (آپنه خواب)
- ابتلا به بیماریهای قلبی مانند نامتعادل بودن ریتم ضربان قلب، سکته قلبی، عفونت قلب و نارسایی قلبی
- سابقه خانوادگی و حتی سابقه شخصی در مورد ایجاد سکته قلبی و یا مغزی
معمولا این موارد پزشکی در برخی از افراد زمینه ایجاد سکته مغزی را فراهم می‌کنند. اما در برخی از موارد دیگر عوامل زمینه‌ای سبب این موضوع می‌شوند که شامل موارد زیر است:
- خطر ابتلا به سکته مغزی در افراد بالای 55 سال بیشتر از افراد جوان است.
- خطر ایجاد سکته مغزی در مردان بیشتر از زنان است اما احتمال فوت ناشی از سکته مغزی در زنان بیشتر از مردان است که در سنین بالاتری رخ می‌دهد.
- افراد آفریقایی-آمریکایی بیشتر در معرض ابتلا به سکته مغزی قرار دارند.
- قرص‌های هورمونی حاوی استروژن و داروهای ضد بارداری خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهند.
عوارض سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی با توجه به اینکه کدام قسمت مغز تحت تاثیر قرار گرفته است، می‌تواند معلولیت دائمی و موقت را به همراه داشته باشد. این عوارض ممکن است موارد زیر را برای فرد در پی داشته باشند:
- اختلال برای حرکت دادن اعضای بدن بر اثر فلج شدن که گاهی یک سمت از بدن مانند یک طرف صورت و یا یک دست را درگیر می‌کند.
- اختلال در بلع و حتی صحبت کردن که ناشی از تاثیر سکته مغزی بر عضلات دهان و گلو ایجاد شده است. حتی گردش زبان در دهان را نیز ممکن است تحت تاثیر قرار دهد.
- مشکلات ذهنی و از دست دادن حافظه که گاهی با عدم درک مسائل یا حتی عدم توانایی برای نوشتن و خواندن همراه خواهد شد.
- کاهش حافظه ایجاد شده، سبب بروز مشکل در درک، قضاوت، استدلال و تفکر در آنها می‌شود.
- بروز مشکلات عاطفی و عدم توانایی در کنترل احساسات که حتی برای آنها افسردگی را نیز در پی خواهد داشت.
- احساس درد در قسمت‌هایی از بدن که تحت تاثیر سکته مغزی دچار بی حسی شده باشند و حتی سوزن سوزن شدن نیز احساس خواهد شد.
- ایجاد مشکل در انجام کارهای شخصی و نظافت بهداشتی که سبب منزوی شدن آنها خواهد شد.
پیشگیری از سکته مغزی
آگاهی داشتن از عوامل خطر ابتلا به سکته مغزی، تا حد به سزایی می‌تواند در پیش گرفتن سبک زندگی درست، برای در امان ماندن از سکته مغزی موثر باشد. تا حد بالایی راهکارهای بیان شده برای پیشگیری از سکته مغزی، شبیه راهکارهای پیشگیری کننده از سکته قلبی هستند:
- کنترل فشار خون بالا و راهکارهای سالم برای کاهش آن
- کاهش کلسترول خون با رژیم غذایی سالم و بدون چربی‌های اشباع شده
- پرهیز از سیگار کشیدن و دور نگه داشتن خود از دود سیگار
- کنترل قند دریافتی از رژیم غذایی و راهکارهایی برای درمان و کنترل دیابت
- پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- پیش گرفتن رژیم و ورزش اصولی برای رفع اضافه وزن و چاقی
- مصرف بیشتر میوه و سبزیجات در رژیم غذایی (حداقل 5 واحد میوه و سبزیجات باید در روز مصرف کرد)
- ورزش و فعالیت بدنی به بهبود عملکرد قلب و عروق و شریان‌های وارد شده به مغز منجر می‌شود و نباید از آن غافل شد
- در صورت ابتلا به آپنه خواب بهتر است راهکارهای درمانی صورت پذیرد تا از سکته مغزی تا حد به سزایی جلوگیری شود
علاوه بر موارد بیان شده که هر فردی لازم است آنها را انجام دهد تا از این بیماری دور بماند، پیشگیری با دارو نیز برای برخی از افراد به ویژه افرادی که حمله ایسکمی را تجربه کرده باشند، توسط پزشک توصیه می‌شود. معمولا داروهایی از قبیل موارد زیر تحت نظر پزشک برای جلوگیری از سکته مغزی تجویز می‌شوند:
- داروهای ضد انعقاد خون مانند هپارین
- داروهای ضد پلاکت مانند آسپرین
- داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین
درمان سکته مغزی
اغلب بعد از انجام اقدامات لازم مانند بررسی آزمایش خون، تصویربرداری و اسکن مغز برای تشخیص دقیق، درمان مناسب تجویز خواهد شد.
معمولا در مراحل اولیه اقداماتی برای جلوگیری از لخته شدن خون انجام می‌شود. در پی آن بسته به محل آسیب دیده در مغز، اقدامات و مراقبت‌های لازم صورت می‌پذیرد.
اغلب اقدامات توانبخشی برای بهبود مهارت‌های حرکتی، شناختی و حسی صورت می‌گیرد. هدف از انجام جلسات توانبخشی بهبود فرد از لحاظ فیزیکی و حتی روحی است. جلسات و راهکارهای درمانی دیگری نیز ممکن است در طی آن نیاز باشد که طبق صلاح‌دید پزشک لازم است انجام شوند:
- مصرف داروهای موثر بر کاهش عوارض سکته مغزی
- شرکت در جلسات گفتاردرمانی به منظور بهبود مهارت‌های ارتباطی و زبانی
- ایجاد تغییر در سبک زندگی به ویژه تغذیه اصولی و تنظیم زمانی برای ورزش
- راهکارهایی مانند تکمیل پازل برای فعال نگه داشتن مغز
- آموزش راهکارهایی برای کنترل در مواقع سرگیجه و پیشگیری از افتادن
مطالب مرتبط با سکته مغزی
- رژیم غذایی سالمندان چگونه باید باشد تا از بیماری‌ها جلوگیری شود؟
- بیماری پارکینسون چیست؟ پیشگیری، راه درمان و علائم آن را بشناسید.
- سرطان پروستات چه انواعی دارد؟ با انواع روش‌های درمان آن آشنا شوید.
جمع‌بندی
سکته مغزی یکی از اختلالاتی است که اغلب در سنین بالا ایجاد می‌شود. این بیماری گاهی بر اثر لخته شدن خون در مغز و یا نرسیدن خون به قسمتی از مغز ایجاد می‌شود. راهکارهای موثری برای پیشگیری از این موضوع وجود دارد که تنها با اصلاح سبک زندگی به آن می‌توان دست یافت. اما در صورت مشاهده علائم بیان شده، باید از اقدامات خودسرانه پرهیز کرد و فورا به پزشک مراجعه کرد تا با راهکارهای موثر درمان صورت پذیرد.
