دندان عقل برای بیشتر بزرگسالان بین 17 الی 21 سال، به عنوان آخرین دندان‌ها روییده می‌شود. این دندان به علت قرار گرفتن در قسمت انتهایی فک بالا و پایین ممکن است مشکلات متعددی را برای دهان و سایر دندان‌ها ایجاد کند. به همین دلیل سوالات متعددی در رابطه با آن وجود دارد که سعی کردیم در ادامه این مقاله به مهمترین آنها بپردازیم. با ما همراه باشید.
دندان عقل چیست؟
دندان‌ها بر اساس کاربردی که دارند، دسته بندی می‌شوند. دندان‌های تیز جلو برای تکه کردن غذا و دندان‌های آسیا یا مولر برای آسیاب کردن غذا هستند.
از طرفی دیگر از دوران شیرخواری تا نوجوانی، مجموعه‌های اولیه از دندان‌ها چرخه‌ای را طی می‌کنند. انواع شیری آنها از دست می‌روند تا انواع دائمی رشد کنند. در این بین وقفه‌ای کوتاه وجود دارد و مجدد در ابتدای بزرگسالی، مجموعه نهایی دندان‌ها ظاهر می‌شوند.
حالا مجموعه دندان‌هایی که در بزرگسالی رشد می‌کنند، تحت عنوان دندان عقل معرفی می‌شوند. دندان‌های عقل 4 تا هستند که از نوع دندان‌های مولر یا آسیا محسوب می‌شوند تا به آسیاب غذا کمک کنند. اما کجا قرار می‌گیرند؟
مطالب مرتبط با دندان عقل
- 14 راهکار برای تسکین سریع دندان درد را یاد بگیرید.
- چگونه می‌توان از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری کرد؟
- علت خونریزی لثه چیست؟
دندان عقل کجاست؟
همانطور که بیان شد، دندان‌های مولر یا آسیا وظیفه آسیاب کردن غذا را بر عهده دارند. به همین دلیل در قسمت انتهایی دهان قرار گرفته‌اند. افراد در بزرگسالی، 3 دندان مولر یا آسیا در بالا و پایین دو طرف فک خود دارند. (منبع)
در واقع با تکمیل شدن دندان‌ها، 32 دندان در دهان وجود دارد که 12 تا از آنها دندان مولر است. دندان‌های عقل 4 تا از این دندان‌های مولر را شامل می‌شوند که در انتهای هر فک قرار دارند. به عنوان انتهایی‌ترین دندان‌های مولر هستند که اغلب موقعیت نامناسبی دارند.
جالب است بدانید دندان‌های عقل بخاطر اینکه آخرین دندان‌هایی هستند که با پا به سن بزرگسالی گذاشتن ظاهر می‌شوند، به آنها دندان عقل می‌گویند. البته ممکن است با توجه به شرایط بدنی و اسکلت فرد بین 17 الی 21 سالگی رشد کنند. اما فایده وجود آنها چیست؟
فواید دندان عقل چیست؟
با توجه به بسیاری از مشکلاتی که دندان‌های عقل ممکن است ایجاد کنند، همه در پی حکمت وجود دندان عقل هستند.
جالب است بدانید بشر در طول تاریخ، شرایط مختلفی را پشت سر گذاشته است تا به وضعیت حالا رسیده است. در ابتدا رژیم غذایی طوری بوده که مواد غذایی مانند مغزها، حبوبات، گیاهان و گوشت به شکل خام مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
از این رو فک بزرگتر بوده و دندان‌ها به طور کامل رشد می‌کردند. البته برخی از دانشمندان بر این باورند که به علت بزرگ شدن مغز، فک کوچک‌تر شده است و فضا برای دندان‌های عقل نیست. به هر حال مصرف مواد غذایی خام سبب ساییدگی دندان‌های می‌شد که در چنین شرایطی وجود دندان عقل، جایگزینی بسیار عالی برای دندان‌های عقل محسوب می‌شد.
اما به مرور با تغییر رژیم غذایی دندان‌ها تخریب و ساییده نمی‌شوند که نیازی برای جایگزینی آنها با دندان عقل وجود داشته باشد. به همین دلیل معمولا فضای کافی برای بیرون آمدن آنها وجود ندارد. این موضوع سبب می‌شود تا مشکلات متعددی برای دندان‌ها بروز کند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
انواع دندان عقل یا انواع شکل رشد آن
ایجاد مشکلات متعدد برای دندان‌های عقل در حد به سزایی تحت تاثیر نوع رشد آنها است. گاهی انواع شکل رشد آنها را به منزله انواع دندان عقل در نظر می‌گیرند.
اما دندان‌های عقل نوعی از دندان‌ها هستند که در ابتدای بزرگسالی رشد می‌کنند و انواعی را شامل نمی‌شوند. بلکه بسته به شکل رشد آنها ممکن است مشکلات متعددی بروز داده شود. انواع شکل رشد دندان عقل شامل موارد زیر است:
1. دندان عقلی که به صورت طبیعی و عمودی مانند سایر دندان‌ها رشد می‌کند و اغلب هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند مگر اینکه پوسیده شود.
2. دندان عقل نهفته برای زمانی است که فک به اندازه کافی فضا برای رشد دندان عقل را نداشته باشد. از این رو ممکن است به مدت طولانی زیر لثه بماند تا با بروز عوارض، به وسیله جراحی توسط پزشک خارج شود.
3. دندان عقل نیمه نهفته نیز اغلب به علت فضای ناکافی در فک ایجاد می‌شود. دندان نیمه نهفته ممکن است به شکل یکی از موارد زیر رشد کند:
- زاویه دار به سمت پشت دهان
- زاویه دار به سمت ریشه دندان آسیای کناری
دندان عقل ممکن است چه مشکلاتی داشته باشد؟
طبق نتایج دندانپزشکی آمریکا، در صورتی که موارد زیر وجود داشته باشند، لازم است اقدامات لازم برای کشیدن دندان عقل آغاز شود:
- ایجاد دندان‌های کج
- فشردگی و شلوغی دندان‌ها
- رشد کردن آنها به طرفین
- بالا بردن احتمال پوسیدگی دندان‌ها
- درد شدید در ناحیه فک
- ایجاد کیست زیر لثه یا تومور
دندان عقل نهفته و نیمه نهفته
بیشتر مشکلاتی که ممکن است برای دندان عقل بروز کند، به علت نهفته و نیمه نهفته بودن آن طی فرایند رشد است. در واقع در صورتی که دندان عقل شروع به رشد عمودی کند، هیچ مشکلی ایجاد نخواهد شد. اما زمانی که به صورت افقی یا نیمه افقی رشد کند، مشکلات آغاز خواهد شد.
حتی در مواردی با کم بودن فضای کافی برای رشد، اگر زیر لثه بماند و به رشد افقی ادامه دهد، به ریشه دندان‌های کناری فشار وارد خواهد کرد که اغلب درد شدیدی را در پی دارد. در این صورت با عدم درمان، ممکن است آسیب به ریشه‌های دندان‌های دیگر را به همراه داشته باشد.
خارج نشدن کامل دندان عقل اغلب درد بسیار شدیدی را در پی دارد و ممکن است خطرات جدی‌تری را نیز در پی داشته باشد. تاثیر روی جویدن غذا، تداخل در بلع غذا یا حتی گاهی بروز عفونت را نیز ممکن است ایجاد کند.
تشخیص دندان عقل در دهان
اینکه دندان‌های عقل را در دهان خود نبینیم، دلیل بر وجود نداشتن آنها نیست. گاهی دندان‌های عقل جوانه نمی‌زنند و قابل مشاهده نیستند. تشخیص آنها فقط به وسیله عکسبرداری با اشعه ایکس امکان‌پذیر است.
عکسبرداری از دندان‌ها با اشعه ایکس به طور دقیق وجود آنها و زاویه قرارگیری آنها را مشخص خواهد کرد. دندان‌های نهفته و نیمه نهفته، سالم باشند یا ناسالم، می‌توانند بروز مشکلات متعددی را در پی داشته باشند. در این صورت ممکن است پزشک راهکارهای مختلفی را توصیه کند که یکی از معمول‌ترین آنها کشیدن دندان عقل است.
نهفته بودن دندان عقل چه مشکلاتی در پی دارد؟
به دلیل نهفته بودن دندان عقل در برخی از موارد، مشکلات زیر ممکن است بروز داده شوند:
- به دلیل رشد آنها در بافت نرم زیر لثه، ممکن است سبب التهاب لثه شوند.
- نهفته ماندن آنها گاهی به پوسیدگی آنها یا حتی پوسیدگی دندان‌های مجاور با آنها منجر می‌شود.
- حتی در مواردی نیمه نهفته بودن دندان عقل به علت خارج شدن قسمت کمی از آن، سبب ایجاد عفونت خواهد شد که در پی آن درد و تورم یا حتی بوی بد دهان را نیز بروز داده خواهد شد.
- در برخی از موارد به علت فضای کم سبب به هم خوردن دندان‌های دیگر می‌شود.
- گاهی تضعیف استخوان فک در اطراف خود را در پی خواهد داشت.
- به وجود آمدن کیست از دیگر عوارض دندان عقل نهفته است.
- عفونت پری کورونیت در پی عدم درمان عفونت دندان عقل نهفته ایجاد می‌شود که در این صورت ممکن است عفونت به گلو، گوش و گردن منتقل شود.
آیا دندان عقل پوسیده قابل درمان است؟
دندان عقل با سایر دندان‌ها تقریبا هیچ تفاوتی ندارد. تمام قسمت‌هایی که آنها دارند را شامل می‌شود. پوسیدگی دندان برای هر یک از آنها طبق شرایط نگهداری ممکن است بروز داده شود.
اما دندان عقل به دلیل محل قرارگیری ممکن است بیشتر از سایر دندان‌ها مستعد پوسیدگی باشد. زیرا در انتهای دهان قرار دارد و شست و شوی آن کمی دشوارتر است.
در این صورت زمینه پوسیدگی آن فراهم خواهد بود. حتی در پی آن درد و بوی بد دهان را نیز شامل می‌شود. گاهی این پوسیدگی، عفونت را در پی دارد که ممکن است به قسمت‌های دیگر نیز منتقل کند.
در صورتی که پوسیدگی دندان عقل به موقع تشخیص داده شود، مانند سایر دندان‌ها، برطرف خواهد شد. اغلب به صورت 100 درصد درمان نتیجه بخش و موثر را در پی دارد.
حتی در صورت درگیر شدن عصب دندان عقل، می‌توان آنرا درمان و ترمیم کرد. اما باید موارد زیر را شامل شود:
- دیواره‌های دندان کامل از بین نرفته باشند که در پی درمان ریشه بتوان آنرا پر کرد
- دندان نیمه نهفته نباشد تا بتوان تاج آنرا پر کرد
- پزشک ارزش ترمیم آنرا تایید کند
- در مواردی که بشود به عنوان پایه برای ایمپلنت از آن استفاده کرد
- در صورت وجود عفونت به استخوان منتقل نشده باشد
چرا دندان عقل کشیده می‌شود؟
معمولا وقتی فضای کافی برای رشد دندان عقل وجود داشته باشد و آسیبی به اعصاب و دندان‌های دیگر وارد نکند، آنرا خارج نمی‌کنند.
اما در صورتی که وجود آن سبب ایجاد التهاب، عفونت، کیست، درد و فشار به سایر دندان‌ها شود، پزشک توصیه به کشیدن و خارج کردن دندان عقل خواهد کرد.
بهترین زمان کشیدن دندان عقل چه زمانی است؟
معمولا در دوران نوجوانی، اگر مشکلات بیان شده وجود داشته باشد، بهترین زمان برای برداشتن دندان عقل است.
افرادی که در سنین پایین‌تر دندان عقل را با روش جراحی خارج کرده‌اند، روند بهبود سریع‌تری را طی کرده‌اند.
البته دلیل اینکه اغلب کشیدن دندان عقل را در سنین نوجوانی توصیه می‌کنند، تکمیل نشدن استخوان‌ها و ریشه‌ها است. در این سن هنوز به طور کامل ریشه در فک تثبیت نشده است.
در دوران 20 الی 40 سالگی نیز ممکن است کشیدن دندان عقل به راحتی انجام شود اما در سنین بعد از 40 سالگی کمی دشوارتر است.
روش مناسب برای کشیدن دندان‌های عقل
اینکه دندان عقل چگونه کشیده شود، به نهفته یا نیمه نهفته بودن آن مربوط است. البته در برخی از موارد به دلیل پوسیدگی نیاز است تا دندان عقل خارج شود.
معمولا پزشک برای تشخیص دقیق از زاویه قرارگیری دندان عقل و میزان نهفته بودن آن، عکسبرداری از دندان‌ها را بررسی خواهد کرد.
بعد از آن در صورت نهفته بودن دندان، نیاز به جراحی یا برش لثه برای خارج کردن دندان عقل خواهد بود. اما در مواردی که دندان عقل نیمه نهفته باشد یا بر اثر پوسیدگی کمی دیواره‌های آن از بین رفته باشد، نیازی به جراحی نخواهد داشت.
در برخی از موارد ممکن است پزشک بنا به شرایط موجود قسمتی از استخوان فک که استخوان بر روی آن قرار گرفته است را نیز جدا کند.
عوارض کشیدن دندان عقل
1. در مواردی که جراحی نیاز نباشد دندان عقل به راحتی کشیده می‌شود. البته متخصصین خبره برای این امر به وجود عفونت یا شرایط مختلف توجه می‌کنند و سپس اقدام به خارج کردن دندان عقل می‌کنند.
2. در برخی از موارد کشیدن دندان عقل ممکن است عفونت را در پی داشته باشد. وجود عفونت موجب احساس درد شدید می‌شود. گاهی سبب ایجاد حفره دندانی خشک خواهد شد که در این صورت لخته‌ی خونِ بسته شده روی زخم، باز خواهد شد.
3. با تزریق بی حسی به عصب، ممکن است علاوه بر بی حس شدن عصب دندان، لب و چانه یا زبان نیز بی حس شوند که پس از چند ساعت برطرف خواهد شد. اما در برخی از موارد ممکن است تا چند روز، هفته یا حتی چند ماه، زمان لازم داشته باشد تا بی حسی از بین رود.
4. مساله مهم در مواردی است که جراحی برای خارج کردن آن نیاز باشد، ممکن است به دندان‌های دیگر یا حتی فک آسیب وارد شود. احساس درد پس از کشیدن دندان نیز از عوارضی است که ممکن است تا بهبود زخم ادامه داشته باشد.
5. در پی کشیدن دندان عقل، ریشه دندان کناری تا زمان بسته شدن لثه در معرض هوا و شرایط ایجاد شده قرار می‌گیرد. در مواردی که ریشه آسیب دیده باشد ممکن است درد را در پی داشته باشد و حتی زمینه آسیب به آن فراهم شود.
مراقبت‌های لازم برای بعد از کشیدن دندان عقل
حتما باید برای کشیدن دندان عقل، در رابطه با مراقبت‌های لازم بعد از آن، از پزشک جویا شد. البته در بیشتر موارد پزشک در این رابطه توضیحاتی را برای بیمار خواهد داد. اغلب مراقبت‌های لازم موارد زیر را شامل می‌شوند:
- در صورت نیاز به جراحی با بی‌هوشی یا موارد جدی نیاز به وجود همراه خواهد بود
- گاز استریل روی آن را باید تا زمانی که پزشک توصیه می‌کند در دهان نگه داشت
- شستن دهان بدون میک زدن با آب سرد به لخته شدن سریع‌تر خون کمک می‌کند
- آبمیوه و بستنی معمولا بعد از کشیدن دندان توصیه می‌شود
- تا زمان توصیه شده توسط پزشک بهتر است از دهان شویه یا محلول آب و نمک استفاده کرد (البته بدون پمپاژ و میک زدن زیرا سبب مجدد باز شدن زخم می‌شود)
- استفاده از کمپرس سرد از روی پوست صورت نیز راهکار موثری است
- در صورت درد از داروهای مسکن توصیه شده توسط پزشک تا مدت زمان مشخص باید استفاده کرد
- معمولا برای جلوگیری از عفونی شدن جای دندان، آنتی بیوتیک تجویز می‌شود که باید سر موقع مصرف شوند
مطالب مرتبط با دندان عقل
- 14 راهکار برای تسکین سریع دندان درد را یاد بگیرید.
- چگونه می‌توان از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری کرد؟
- علت خونریزی لثه چیست؟
جمع‌بندی
دندان عقل یکی از دندان‌های آسیا یا مولر است که در انتهایی‌ترین قسمت‌های فک بالا و پایین قرار گرفته است.
به دلیل شرایط موجود ممکن است بیشتر در معرض پوسیدگی باشد اما امکان ترمیم آن وجود دارد.
در برخی از موارد که نهفته یا نیمه نهفته باشد ممکن است مشکلاتی را در پی داشته باشد که بهتر است برای پیشگیری از تشدید آنها در اولین فرصت درمان شود.
