چربی خون بالا می‌تواند عوارض متعددی مثل پف کردن دست و پا، خستگی، سرگیجه و… را به همراه داشته باشد. این موضوع می‌تواند بر اثر تغذیه نادرست یا حتی گاهی عوامل وراثتی ایجاد شود. نکات بسیار مهمی را در این رابطه تحت عناوین زیر گردآوری کرده‌ایم که به طور کامل برایتان بیان خواهیم کرد:
- چربی خون چیست؟
- انواع و حد نرمال آن چیست؟
- چه علائمی دارد؟
- چه عوارضی را برای فرد به همراه دارد؟
- علت بالا رفتن آن چیست؟
- راه درمان دارویی و درمان خانگی آن چیست؟
- چگونه می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری کرد؟
چربی خون چیست؟
چربی خون به تنهایی به عنوان اصطلاحی است که به لیپیدهای موجود در خون اشاره می‌کند. چربی فواید بسیاری در بدن دارند اما بالا رفتن آن می‌تواند عوارض متعددی را برای فرد ایجاد کند. حتی بالا رفتن آن می‌تواند خطر سکته قلبی را در فرد افزایش دهد.
سلول‌های چربی یا لیپیدها در خون به پروتئین‌ها متصل می‌شوند و لیپوپروتئین را تشکیل می‌دهند. لیپوپروتئین نقش مهمی برای بدن به همراه دارد. انرژی مورد نیاز سلول‌ها توسط این ماده تامین می‌شود. اما لیپید یا چربی خون شامل دو نوع متفاوت می‌شود.
انواع لیپید موجود در خون کدامند؟
همانطور که اشاره شد، چربی خون به عنوان یک اصطلاح برای انواع چربی در خون در نظر گرفته می‌شود. دو گروه لیپید در خون وجود دارد که شامل مواردی است که در ادامه برایتان بیان خواهیم کرد.
1.کلسترول خون
کلسترول عمدتا در بدن ساخته می‌شود و چربی‌هایِ اشباعِ موادِ غذاییِ وارد شده به بدن را تجزیه می‌کند. بسیاری از افراد بر این موضوع آگاه هستند که کلسترول شامل دو نوع مختلف کلسترول بد و خوب است. این چربی خون شامل گزینه‌های زیر است:
- کلسترول خوب: شامل لیپوپروتئین‌ها با غلظت بالا است و آنرا به HDL نیز می‌شناسند که برای سلامت قلب، پاکسازی کبد و از بین بردن کلسترول بد مهم است.
- کلسترول بد: شامل لیپوپروتئین‌ها با غلظت کم است و آنرا با LDL نیز می‌شناسند که نقش به سزایی در بالا رفتن چربی خون دارد و با انباشته شدن در رگ‌های خونی سبب بروز مشکلات جدی قلبی خواهد شد.
2.تری گلیسیرید
می‌توان گفت تری گلیسیرید رایج‌ترین انواع چربی در بدن است. در واقع کالری یا انرژی که در بدن به شکل چربی ذخیره می‌شود را تری گلیسیرید می‌نامند. چربی موجود در خون که از طریق غذا به بدن می‌رسد، در کبد به تری گلیسیرید تبدیل می‌شود.
حتی کبد ممکن است کالری‌های اضافی مثل کالری شکر، الکل یا گوشت را به تری گلیسیرید تبدیل می‌کند. این تری گلیسیرید به خون منتقل می‌شود که با رسیدن به قسمت‌های مختلف بدن، گاهی به شکل انرژی مصرف می‌شود و گاهی نیز به عنوان چربی در بدن ذخیره می‌شود.
چربی خون بالا چیست؟
زمانی فرد به چربی خون بالا یا Hyperlipidemia مبتلا است که هر یک از این لیپیدها یا چربی‌ها بیشتر از حد نرمال در خون و بدنش وجود داشته باشند. هر یک از انواع چربی که نام بردیم عملکردهای مفید و موثری را در بدن دارند اما مقدار بالای آنها و عدم درمان به موقع می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد.
چربی خون نرمال چند است؟
اغلب پزشکان با بررسی نتایج آزمایش خون به شدت ابتلا و میزان بالا بودن چربی خون پی می‌برند. با توجه به جدول زیر برای فرد می‌توان حد چربی خون را تشخیص داد.
| نوع چربی | حد نرمال | مرز خطر | خطرناک |
| مجموع کلسترول | پایین‌تر از 200 | بین 200 الی 239 | بیش از 240 |
| کلسترول خوب | بیش از 60 | کمتر از 50 یا 60 | کمتر از 40 برای آقایان کمتر از 50 برای زنان |
| کلسترول بد | پایین‌تر از 100 | بین 100 الی 129 | بیش از 130 |
| تری گلیسیرید | پایین‌تر از 150 | بین 150 الی 199 | بیش از 200 |
علائم نشان دهنده چربی خون بالا کدامند؟
معمولا بالا رفتن چربی خون علائم قابل مشاهده و خاصی را برای فرد به همراه ندارد و رفته رفته سبب از کار افتان و آسیب رساندن به ارگان‌های حیاتی بدن مانند قلب می‌شود.
درد قفسه سینه یکی از علائمی است که در طولانی مدت فرد را درگیر خواهد کرد که نشانه‌ای از ایجاد آسیب قلبی ناشی از کلسترول بد بالا خواهد بود. اما برخی علائمی که برای بسیاری از بیماران ممکن است به صورت مشترک احساس شود، شامل موارد زیر است:
- خواب آلود بودن، حالت تهوع و خستگی، کوفتگی بدن و یا کسلی
- گاهی احساس سردرد و سنگینی ممکن است حس شود
- مبتلایان به چربی خون بالا اغلب بر اثر ایجاد زخم بر سطح پوست، رنگ زرد برای زخم را خواهند داشت یا لک‌های زرد بر سطح پوست مشاهده خواهد شد
- علائمی از بیماری‌های قلبی یا حتی حمله قلبی یا سکته قلبی
- پف کردن و تعریق بیشتر نسبت به سابق
چربی خون بالا چه عوارضی به همراه دارد؟
چربی خون لازم است تا به مقدار متعادلی در سطح خون وجود داشته باشد. اما با افزایش مقدار متعادل که در پی آن به قسمت‌های مختلف مانند شریان‌ها رسوب خواهد کرد، عوارضی را پس از مدتی برای بدن ایجاد می‌کند. این رسوب به تنگی عروق منجر خواهد شد و در گردش خون اختلال ایجاد خواهد کرد.
با عدم گردش خون متعادل، اکسیژن‌رسانی نیز با اختلال مواجه خواهد شد. این موضوع آسیب جدی را برای سلامت قلب و مغز به همراه دارد. اختلال در عملکرد هر یک از این دو عضو خطر مرگ را افزایش خواهد داد. سکته قلبی و مغزی از عوارض چربی خون بالا هستند که سالانه جان بسیاری از افراد را می‌گیرند.
حتی در مواردی که چربی زیادی در شریان‌ها و رگ‌های خونی رسوب کرده باشد، از دیواره رگ جدا شده و به صورت لخته خون رسوبی جریان خواهد داشت. ممکن است در برخی از مسیرها قادر به عبور نباشد و متوقف شود. در این صورت سبب انسداد خونرسانی به مغز یا دست و پا خواهد شد.
چه عواملی احتمال ابتلا به چربی خون بالا را افزایش می‌دهد؟
برخی از شرایط پزشکی یا عادت به سبک زندگی غلط، سبب بالا رفتن کلسترول بد و تری گلیسیرید خواهد شد. عواملی که زمینه ساز ابتلا به چربی خون و عوارض ناشی از آن هستند شامل گزینه‌های زیر است:
- ابتلا به دیابت و قند خون بالا
- کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی)
- سندرم متابولیک که خود عاملی برای افزایش وزن است و عوارض مانند کلسترول بد و تری گلیسیرید بالا را نیز به همراه دارد
- سندرم کوشینگ که بر اثر بالا بودن سطح کورتیزول یا هورمون استرس خون ایجاد می‌شود
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- ابتلا به بیماری‌های کلیوی
- نداشتن فعالیت بدنی و ورزش؛ طبق مطالعات انجام شده ورزش به بالا بردن کلسترول خوب خون نیز کمک می‌کند (منبع)
- سیگار کشیدن و دود سیگار می‌تواند به بالا رفتن کلسترول بد منجر شود
- ژنتیک و عوامل وراثتی برای زمانی است که سابقه خانوادگی در مورد چربی خون بالا وجود داشته باشد
- مصرف برخی از داروها مانند دیورتیک‌ها
- تغذیه و پیروی از رژیم غذایی غلط
درمان دارویی و خانگی چربی خون بالا
اغلب با مراجعه به پزشک، پس از بررسی آزمایش انجام شده، بسته به شدت ابتلا راه درمان تجویز خواهد شد. درمان دارویی این بیماری نباید خارج از تجویز پزشک و با مصرف داروهای خودسرانه باشد.
اما راهکارهایی وجود دارد که علاوه بر اینکه به روند درمان دارویی کمک می‌کند، می‌تواند خود راهی برای درمان موثر به شمار رود. از راهکارهای درمانی زیر برای کاهش چربی خون می‌توان کمک گرفت.
برای کاهش چربی خون چه بخوریم؟
یکی از مهمترین راهکارها برای درمان و کاهش چربی خون، مصرف مواد غذایی است که به افزایش کلسترول خوب منجر شده و کلسترول بد را کاهش خواهد داد. این مواد غذایی شامل موارد زیر هستند:
- مصرف فیبر بیشتر با دریافت میوه و سبزیجات تازه که گزینه‌ایی از جمله آووکادو، قارچ، کاهو، گریپ فروت، سیب، کدو، شوید، آویشن، گشنیز، سویا، زنجبیل، پیاز، سیر و سیاه دانه (مصرف سه الی 5 وعده میوه و سبزی در روز تاثیر به سزایی در پیشگیری و درمان دارد)
- مصرف لبنیات کم چرب
- مصرف گوشت حیوانی کمتر و تا جای ممکن کم چرب؛ مثلا سینه مرغ بدون پوست نسبت به ران مرغ، چربی خون را کمتر تحت تاثیر قرار خواهد داد
- مصرف نان و غلات سبوسدار و کامل
- مصرف آجیل به مقدار متعادل از جمله گردو و بادام
- انواع ماهی
- مصرف سماق روی بسیاری از غذاها
چند نوشیدنی و چای برای کاهش چربی خون بد
- چای سیاه و چای سبز با در برداشتن خواص آنتی اکسیدانی به کاهش چربی خون بالا کمک می‌کنند
- استفاده از شربت سکنجبین که ترکیبی از شیره انگور، سرکه انگور یا سرکه سیب و آب است به جای نوشیدنی‌های مضر مانند نوشابه
- استفاده از دمنوش آویشن راهی عالی محسوب می‌شود
- استفاده از دمنوش زنجبیل و لیمو عمانی
- مصرف آب و هیدراته نگه داشتن بدن گام بسیار موثری در درمان و پیشگیری است
- دمنوش عناب
روغن‌های مفید برای چربی خون
- روغن زیتون، روغن کنجد و روغن نارگیل حاوی کلسترول خوب هستند که در کاهش نوع بد آن تاثیر به سزایی را ایفا خواهد کرد
- استفاده از اسیدهای چرب امگا 3 که در ترکیبات انواع ماهی وجود دارد
خوراکی‌های ممنوع برای مبتلایان به چربی خون
- گوشت فراوری شده از جمله سوسیس، کالباس و…
- گوشت و مرغ پرچرب و با پوست
- روغن‌های جامد
- انواع غذاهای آماده، چرب و فست فود تا حد بالایی موثرند
- کنسروهای آماده در افزایش چربی خون بسیار موثر هستند
- بیشتر از هفته‌ای دو عدد تخم مرغ نباید مصرف کرد و در صورت امکان زرده آن بهتر است مصرف نشود
- مصرف شیرینیجات
- مصرف نوشیدنی‌های الکلی
پیشگیری از ابتلا به چربی خون بالا
- فعالیت بدنی و ورزش منظم روزانه بین از 30 الی 40 دقیقه
- پرهیز از کشیدن سیگار
- پیش گرفتن سبک زندگی صحیح
- خواب بین 6 الی 8 ساعت در شبانه روز
- مصرف آب بین 8 الی 12 لیوان در شبانه روز
- مصرف 3 الی 5 وعده میوه و سبزیجات در روز
- نگه داشتن وزن و تناسب اندام متعادل
- پیروی از رژیم غذایی اصولی
- کنترل قند خون و چربی خون با مراجعه به پزشک
- کاهش مصرف کربوهیدرات
- مصرف سه مرتبه ماهی در طول هفته
- عدم مصرف گوشت پرچرب و جایگزینی سویا و گوشت سفید به جای آنها
- مصرف بیشتر غذاهای آبپز، بخارپز و کباب شده به جای سرخ کردن
- کاهش و مدیریت استرس می‌تواند زمینه ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها حتی بیماری‌های فیزیکی مانند چربی خون بالا را کاهش داده و از ایجاد عوارض آنها جلوگیری کند
نکات پایانی
در این متن اطلاعات بسیار جامعی در مورد چربی خون و چربی خون بالا را برایتان ارائه کردیم. راهکارهای ارائه شده برای کنترل و درمان، بهتر است در کنار درمان تجویز شده توسط پزشک پیش گرفته شوند. زیرا ممکن است بر اساس شرایط فیزیکی و یا بیماری‌های مختلف در هر فرد راه درمان متفاوت باشد. اما راهکارهای ارائه شده امن هستند و آسیبی را به همراه نخواهند داشت.
