پوکی استخوان عواقب بدی مانند شکنندگی و تضعیف استخوان‌ها را به همراه دارد. این موضوع می‌تواند تا حالتی پیش رود که فقط با یک زمین خوردن یا فشارهای ساده سبب ایجاد شکستگی در استخوان‌ها شود. اغلب شکستگی ناشی از این موضوع، در قسمت‌هایی از جمله مچ دست، مفصل ران و ستون فقرات بیشتر اتفاق می‌افتد. این متن را دنبال کنید تا نکات مهمی در رابطه با علل، راه پیشگیری و درمان آنرا برایتان بیان کنیم.
پوکی استخوان چیست؟
استخوان به عنوان یک بافت زنده، دائم در حال تجزیه و جایگزین شدن است. پوکی استخوان یا Osteoporosis در صورتی اتفاق می‌افتد که فرایند جایگزینی، بعد از تجزیه شدن استخوان وجود نداشته باشد. در این صورت هیچ استخوان جدیدی به جای بافتِ قدیمیِ از دست رفته، جایگزین نخواهد شد.
در نظر داشته باشید داخل یک استخوان سالم، فضاهای بسیار ریزی وجود دارند که از نظر شکل ظاهری شبیه لانه زنبور اما در ابعاد بسیار کوچکتر هستند. ابتلا به پوکی استخوان سبب می‌شود، اندازه این فضاهای خالی، بزرگ‌تر شود. در نتیجه استخوان‌ها قدرت و تراکم خود را از دست خواهند داد که سبب نازک و ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.
افرادی که به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند، بیشتر در معرض شکستگی استخوان قرار دارند. این در صورتی است که حتی با فعالیت‌های کوچک مانند ایستادن یا راه رفتن نیز رخ می‌دهد. قسمت‌هایی از جمله دنده‌ها، باسن، استخوان‌های مچ دست و همینطور ستون فقرات شایع‌ترین قسمت‌های آسیب دیده ناشی از پوکی استخوان محسوب می‌شوند.
پوکی استخوان ممکن است مردان و زنان در هر سن و نژادی را به خود درگیر کند. اما زنان سفید پوست، آسیایی‌ها و همینطور زنان بعد از دوران یائسگی بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.
البته همواره باید این نکته را در نظر داشت که سبک زندگی درست، تغذیه اصولی و سالم، ورزش‌هایی که با وزنه انجام می‌شوند و داروهای مکمل می‌تواند نقش به سزایی در پیشگیری از تحلیل رفتن استخوان‌ها داشته باشند و حتی به تقویت استخوان‌های ضعیف نیز کمک کنند.
مطالب مرتبط با پوکی استخوان
- 5 علت رایج استخوان درد را بشناسید.
- درمان‌های موثر خانگی برای کشیدگی همسترینگ کدامند؟
- انحراف شست پا چگونه درمان می‌شود؟
علائم پوکی استخوان چیست؟
معمولا در مراحل اولیه ایجاد پوکی استخوان، علائم و نشانه واضحی برای از دست رفتن استخوان‌ها بروز داده نمی‌شود. اما به مرور وقتی که استخوان‌ها تضعیف می‌شوند، ممکن است برخی از علائم زیر بروز داده شوند:
- تحلیل رفتن لثه‌ها
- ضعیف شدن قدرت گرفتن
- ضعیف و شکننده شدن ناخن‌ها
- شکنندگی استخوان‌ها با حتی کوچکترین فشار
- احساس درد در ناحیه کمر که ممکن است ناشی از روی هم آمدن مهره‌ها یا حتی شکستگی باشد
علائم پوکی استخوان شدید
در صورتی که پوکی استخوان در مراحل ابتدایی تشخیص داده نشود و راهکارهای درمانی و کنترل آن پیش گرفته نشود، استخوان‌ها کاملا ضعیف و شکننده‌تر خواهند شد. این موضوع تا جایی پیش می‌رود که ممکن است حتی عطسه یا سرفه نیز سبب شکستگی استخوان‌ها شوند.
- خمیده شدن قامت
- کاهش قد با گذشت زمان
- شکنندگی ستون فقرات با حتی فشارهای کم
- درد شدید در ناحیه پشت گردن و کمر که بر اثر تضعیف مهره‌ها و شکستن با فشارهای کم ایجاد می‌شود
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
به شدت توصیه می‌شود زنان برای به سلامت گذراندن دوران یائسگی، حتما از پزشک خود برای پیشگیری از پوکی استخوان مشورت دریافت کنند. افرادی که دوران یائسگی را زودتر تجربه می‌کنند نیز لازم است برای پیشگیری از پوکی استخوان اقدامات لازم را انجام دهند.
علاوه بر این موضوع افرادی که تحت درمان با کورتیکواستروئید قرار می‌گیرند و افرادی که سابقه شکستگی استخوان‌ها برای والدین آنها به ویژه در مفاصل ران وجود دارد بهتر است از متخصصین در این زمینه برای پیشگیری و حتی تشخیص به موقع، مشورت دریافت کنند.
علت ایجاد پوکی استخوان چیست؟
اینکه چه مدت زمان طول می‌کشد تا پوکی استخوان بهبود یابد و درمان شود، به این بستگی دارد که بر اثر چه عواملی ایجاد شده باشد یا حتی چه مدت زمانی است که فرد را به خود درگیر کرده است.
استخوان‌ها در بدن به عنوان بافت‌های زنده مدام در حال تجزیه و ساخت مجدد هستند. زمانی که استخوان‌های جدید ساخته می‌شوند، زمانِ شکستن استخوان‌های قدیمی است.
در دوران جوانی سرعت ساخت استخوان جدید، بیشتر از سرعت تجزیه و تحلیل استخوان‌های قدیمی است. بعد از 20 سالگی این روند با سرعت کندتری پیش می‌رود و اکثر افراد در سن 30 سالگی بیشترین توده‌های استخوانی را خواهند داشت.
با بالا رفتن سن، توده‌های استخوانی با سرعتی بیشتر از آنچه که تولید می‌شوند، تجزیه خواهند شد. در نتیجه احتمال ابتلا به پوکی استخوان، در حد به سزایی تحت تاثیر توده‌های استخوانی دوران جوانی است.
می‌توان گفت زمینه‌های وراثتی و نژاد نیز در این موضوع بسیار تاثیرگذار هستند. هرقدر توده استخوانی ذخیره شده بیشتری در بدن باشد، احتمال پوکی استخوان در سنین بالا کمتر خواهد بود.
البته شرایط پزشکی خاصی مانند پرکاری تیروئید نیز ممکن است زمینه ساز پوکی استخوان باشد. همچنین مصرف برخی از داروها مانند داروهای کورتیکواستروئیدی می‌توانند زمینه ساز آن باشند.
علل غیرقابل کنترل پوکی استخوان
- سن؛ مهمترین عامل ابتلا به پوکی استخوان بالا رفتن سن است
- سفید پوست بودن و نژادهای آسیایی بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند
- جنسیت؛ زنان بیشتر از مردان مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند
- سابقه خانوادگی و مبتلا بودن پدر یا مادر به ویژه اگر شکستگی در ران را تجربه کرده باشند
- افرادی که اسکلت بدنی ریز نقش و کوچک‌تری دارند، ممکن است توده استخوانی کمتری داشته باشند که زمینه ابتلا به پوکی استخوان را به همراه دارد
نقش رژیم غذایی در ابتلا به پوکی استخوان
- رژیم‌های سخت‌گیرانه و کاهش وزن نادرست با حذف منابع غذایی مفید
- کمبود کلسیم ناشی از مصرف کم کلسیم که سبب از بین رفتن زودرس استخوان‌ها و شکنندگی آنها می‌شود
- جراحی دستگاه گوارش مانند حذف قسمتی از روده و معده برای درمان بیماری یا حتی به منظور لاغری که سبب کاهش جذب برخی از مواد معدنی مانند کلسیم می‌شود
نقش هورمون‌ها در ایجاد پوکی استخوان
پوکی استخوان در افرادی که برخی از هورمون‌ها در بدنشان کم یا زیاد است بیشتر دیده می‌شود:
- کاهش سطح هورمون‌های جنسی مانند کاهش سطح استروژن در زنان که بعد از یائسگی یکی از مهمترین عوامل ابتلا به پوکی استخوان در زنان است.
- کاهش سطح تستوسترون در مردان با بالا رفتن سن طبیعی است. درمان سرطان پروستات نیز موجب کاهش سطح تستوسترون می‌شود یا حتی درمان سرطان پستان در زنان که کاهش استروژن را به همراه دارد، می‌تواند زمینه‌سازی برای از دست دادن استخوان‌ها باشد.
- متعادل نبودن سطح هورمون‌های تیروئید به پوکی استخوان منجر می‌شود. به ویژه در صورت ابتلا به تیروئید کم کار اگر نیاز به درمان دارویی باشد زمینه سازی فراهم خواهد شد.
- فعالیت بیش از حد و نامتعادل پاراتیروئید و غدد فوق کلیه نیز ممکن است عواملی برای ابتلا به پوکی استخوان باشند.
تاثیر برخی داروها بر پوکی استخوان
استفاده از داروهای تزریقی یا خوراکی که از ترکیبات کورتیکواستروئیدی مانند کورتیزول و پردنیزولون هستند، روند بازسازی بافت‌های استخوانی را با اختلال مواجه می‌کنند. حتی داروهایی که به منظور کنترل و درمان بیماری‌هایی مانند موارد زیر استفاده می‌شوند نیز در این زمینه موثر هستند:
- ریفلاکس معده
- شیمی درمانی برای درمان انواع سرطان
- رد پیوند
- تشنج
شرایط مختلف زمینه‌ساز برای ابتلا به پوکی استخوان
- ابتلا به روماتیسم مفصلی
- ابتلا به بیماری‌های التهاب روده، بیماری‌های کلیوی یا مربوط به روده
- سرطان
- لوپوس
- کم تحرک بودن
- مصرف نامتعادل و بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی
- استعمال دخانیات؛ سیگار و تنباکو
تشخیص پوکی استخوان توسط پزشک
با وجود برخی از علائم و مراجعه به پزشک، سوابق پزشکی در ابتدا بررسی خواهد شد. آزمایش خون و ادرار نیز بررسی خواهد شد تا اگر دلیلی برای از دست دادن تراکم استخوان وجود دارد مشخص شود.
در صورت مشکوک بودن به پوکی استخوان، آزمایش تراکم استخوان نیز برای تشخیص دقیق بررسی خواهد شد. مچ دست، لگن و ستون فقرات قسمت‌هایی هستند که تراکم آنها با اشعه ایکس بررسی خواهد شد.
درمان پوکی استخوان
با بررسی نتایج آزمایشات، اگر فرد به پوکی استخوان مبتلا باشد، برنامه درمانی بسته به شدت درگیری تجویز خواهد شد. درمان دارویی در کنار تغییر سبک زندگی، اولین راهکارهایی است که پزشک مشخص خواهد کرد.
تغییر در سبک زندگی شامل رژیم غذایی اصولی و سرشار از ویتامین D است که در کنار فعالیت بدنی مناسب باید پیش گرفت. اما نکته مهمی که باید در نظر داشت این است که درمان قطعی برای پوکی استخوان وجود ندارد و فقط باید استخوان‌ها را تقویت و محافظت کرد.
درمان دارویی پوکی استخوان
درمانی که توسط پزشک برای پوکی استخوان مشخص می‌شود با ترکیبات دارویی بیس فوسفونات است. علاوه بر این ترکیبات بسته به نیاز ممکن است داروی دیگری تجویز شود که شامل موارد زیر هستند:
- آلندرونات
- ایبندرونات
- زولدرونیک اسید
- تستوسترون برای مردانی که در سنین بالا به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند
- هورمون درمانی برای زنان (متاسفانه دریافت استروژن ممکن است عوارضی مانند لخته شدن خون، بیماری‌های قلبی و برخی از انواع سرطان را در پی داشته باشد)
- رالوکسیفن
- داروی تزریقی دنوسوماب
- داروی تزریقی زیر جلدی روموزوماب
درمان‌های طبیعی پوکی استخوان
درمان دارویی پوکی استخوان ممکن است عوارضی را در پی داشته باشد که اکثر افراد ترجیح می‌دهند دنبال راهکارهای طبیعی برای درمان و کنترل آن باشند. اغلب دریافت مکمل می‌تواند در این زمینه یاری‌رسان باشد اما به تنهایی کافی نیست. در ادامه مهمترین راهکارها را برایتان معرفی خواهیم کرد.
رژیم غذایی حاوی کلسیم برای درمان پوکی استخوان
در کنار برنامه درمانی اصلی که پزشک توصیه می‌کند، باید راهکارهای تغذیه‌ای مناسبی را نیز پیش گرفت. برای حفظ سلامت استخوان‌ها، مهمترین ماده معدنی که باید دریافت شود، کلسیم است. بدن برای حفظ بافت‌های استخوان به کلسیم نیاز دارد. در مواد غذایی از جمله موارد زیر می‌توان کلسیم مورد نیاز بدن را نیز دریافت کرد:
- انواع ماهی
- محصولات لبنی کم چرب
- سبزیجات پهن برگ و تیره مانند اسفناج، بروکلی و…
- غلات غنی شده با کلسیم
- سویا و محصولات غذای تهیه شده با آن
دریافت ویتامین D
ویتامین D نقش به سزایی در جذب کلسیم دارد که از طریق تابش مستقیم آفتاب، می‌توان آنرا دریافت کرد. این ویتامین عاملی حیاتی برای بافت‌های استخوانی محسوب می‌شود که با روزانه 15 الی 20 دقیقه ماندن در آفتاب می‌توان به آن دست یافت.
- برای اینکه ویتامین D مورد نیاز بدن تامین شود، علاوه بر تابش مستقیم نور خورشید که ممکن است خطر ابتلا به مشکلات پوستی را به همراه داشته باشد، گزینه‌های خوراکی مفید نیز وجود دارند. برای آشنایی با منابع خوراکی این ویتامین بهتر است مقاله برای کمبود ویتامین D چه بخوریم را مطالعه کنید تا با 11 منبع غذایی غنی از این ویتامین آشنا شوید.
پروتئین کافی برای درمان پوکی استخوان
پروتئین عنصری سازنده برای استخوان‌ها است. افرادی که پروتئین کافی در رژیم غذایی خود به کار می‌برند کمتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. گیاهخواران نیز می‌توانند پروتئین کافی را از طریق حبوبات، تخم مرغ، آجیل و سویا دریافت کنند. (منبع)
علاوه بر این موارد دریافت ویتامین K، منیزیم و روی نیز برای حفظ سلامت و تراکم استخوان‌ها ضروری هستند که بهتر است از تنوعی از مواد غذایی حاوی آنها استفاده کرد.
تمرینات ورزشی برای درمان پوکی استخوان
مصرف مواد غذایی تنها راهکار موثر بر حفظ تراکم استخوان نیست و فعالیت بدنی نیز نقش به سزایی در این موضوع دارد. تمرینات ورزشی با وزنه از موثرترین مواردی هستند که می‌توان آنها را پیش گرفت.
- بالا رفتن از پله
- حرکت اسکوات
- پرس پا و سینه
- شنا
- طناب زدن
- دوچرخه سواری
- حرکات ورزشی با کش ورزشی
این تمرینات ورزشی باعث می‌شوند تا عضلات به خوبی تقویت شوند که از استخوان‌ها در برابر کشیدگی و فشارهای وارد شده محافظت شود.
وزن مناسب
همانطور که چاقی عوارض جبران ناپذیری را به همراه دارد، لاغری افراطی نیز می‌تواند آسیب زننده باشد. بودن در وزن مناسب با قد، در حد به سزایی تضمین کننده سلامت بدن خواهد بود.
کمبود وزن احتمال از دست دادن بافت‌های استخوانی و تضعیف آنها را در پی دارد. به ویژه خطر شکستگی در بازو و مچ را در پی خواهد داشت. به همین منظور توصیه می‌کنیم برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان، به کمک رژیم و تغذیه، بدن خود را در وزن مناسب نگه دارید.
پیشگیری از پوکی استخوان
برخی از عوامل خطر که سبب ابتلا به پوکی استخوان می‌شود را نمی‌توان پیشگیری کرد. مانند بالا رفتن سن، جنسیت و همینطور سابقه خانوادگی عوامل خطر غیر قابل انتخابی هستند که نمی‌توان آنها را برای جلوگیری از پوکی استخوان حذف کرد. اما موارد مهم دیگری نیز وجود دارد که می‌توان از آنها جلوگیری کرد:
- دریافت کلسیم و ویتامین D به مقدار مورد نیاز بدن
- انجام تمرینات ورزشی با وزنه
- پرهیز از سیگار کشیدن
- در صورت نیاز به درمان با روش هورمون درمانی، فورا باید مراحل لازم را طی کرد
- چک کردن سطح مواد مغذی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن با آزمایش سالانه
مطالب مرتبط با پوکی استخوان
- 5 علت رایج استخوان درد را بشناسید.
- درمان‌های موثر خانگی برای کشیدگی همسترینگ کدامند؟
- انحراف شست پا چگونه درمان می‌شود؟
جمع‌بندی
راهکارهای مختلفی برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد که بهترین آنها ورزش و تغذیه اصولی است. البته باید به این نکته توجه کرد که در صورت ابتلا، درمان دارویی که پزشک توصیه می‌کند نیز کاملا ضروری است.
