تومور مغزی انواع مختلفی دارد اما در حالت کلی رشد غیر طبیعی سلول در مغز سبب بروز آن می‌شود. این موضوع می‌تواند سبب ایجاد یک یا چندین توده در مغز شود.
برخی از انواع تومورهای مغزی غیر سرطانی (خوش‌خیم) هستند و برخی دیگر سرطانی (بدخیم) هستند. از آنجایی که مغز توسط جمجمه احاطه شده است، تکثیر غیر طبیعی سلول‌ها در مغز، به صورت بدخیم یا خوش‌خیم، می‌تواند در چنین فضای محدودی مشکلات متعددی را ایجاد کند. فشار ناشی از تومور ایجاد شده داخل مغز سبب اُفت کیفیت زندگی و حتی به خطر افتادن زندگی خواهد شد.
باید در نظر داشت راهکارهای درمانی برای تومور مغزی، کاملا به نوع، شدت درگیری مغز و سرعت رشد تومور بستگی دارد. در ادامه این مقاله، در رابطه با علائم ابتلا، انواع تومور مغزی، عوامل موثر بر ابتلا، روش تشخیص و درمان اطلاعات کامل‌تری را بیان خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
مطالب مرتبط با تومور مغزی
تومور مغزی چیست؟
وجود غیرطبیعی توده در مغز که ناشی از رشد غیر طبیعی سلول‌ها باشد را تومور مغزی می‌نامند. نوع خوش خیم آن غیر سرطانی است و اغلب به راحتی قابل تشخیص است. اما در مقابل نوع بدخیم آن سرطانی است و برای تشخیص و درمان مشکلات متعددی را به همراه دارد.
شایع‌ترین علائم تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی شامل انواع مختلفی می‌شود که ممکن است علائمی که بروز می‌دهند کاملا با یکدیگر متفاوت باشد. حتی برخی از انواع این بیماری علائم پنهانی دارند که تشخیص را به تعویق می‌اندازد.
در این بین باید در نظر داشت که برخی از انواع بیماری‌ها نیز ممکن است علائمی مشابه با تومور مغزی را ایجاد کنند. اما نکته مهم اینجاست که علائم تومور مغز اغلب آرام آرام شروع به بروز می‌کنند و به صورت تدریجی هشدارهایی را به فرد در رابطه با بیماری می‌دهند.
با بروز این علائم، بیماری به سرعت پیش می‌رود. اغلب بر اثر رشد تومور، التهابات ایجاد شده ناشی از آن، تخریب بافت مغز، اشغال کردن فضای جمجمه و مغز با تومور، رشد و تکثیر غیرطبیعی، نشانه‌های متفاوتی دارد که بسته به قسمت درگیر شونده بروز داده می‌شوند.
باید توجه داشت که علائم می‌توانند در هر نوع کاملا متفاوت با یکدیگر باشند. حتی در انواع مختلف نیز بسته به محل تومور، شدت و سرعت پیشرفت این علائم متفاوت خواهد بود. در این بین علائم عمومی وجود دارند که به شکل موارد زیر بروز داده می‌شوند:
- شروع سردردهای مکرر و تغییر الگوی سردرد
- بروز مشکل در بینایی مانند اُفت دید، دوبینی، تاری دید و…
- بروز مشکل در شنوایی مانند کاهش شنوایی
- بروز مشکل در گفتار مانند اختلال در صدا و تکلم
- کاهش توانایی حرکت و حس در برخی از اندام‌ها مانند دست و پا که به صورت تدریجی تشدید می‌شود
- حالت تهوع و استفراغ بدون وجود مشکلات گوارشی
- احساس ضعف در قسمتی از بدن
- حالت سرگیجه
- سردرگمی و کاهش توانایی‌های ذهنی
- تشنج (در افراد با سابقه تشنج بیشتر بروز داده می‌شود)
- به هم خوردن تعادل به ویژه حین راه رفتن
- سوزن سوزن شدن برخی از قسمت‌های بدن
- تغییر رفتار
- تغییر سطح هوشیاری و خواب آلودگی
- توهم
- مشکل در به خاطر سپردن اتفاقات
باید در نظر داشته باشید که هر سردردی را نمی‌توان به منزله نشانه‌ای از تومور مغزی در نظر گرفت. با اینکه شایع‌ترین نشانه تومور مغزی سردرد است، اما گاهی ممکن است تا مراحل پیشرفت تومور، بروز داده نشود. باید با تغییر الگوی سردرد فورا برای بررسی دقیق به متخصصین مراجعه کرد.
ویژگی سردردهای تومور مغزی
- صبح، هنگام بیدار شدن از خواب شدیدتر است
- هنگام خواب نیز بروز داده می‌شوند
- با سرفه یا عطسه، ورزش و فعالیت بدنی تشدید می‌شوند
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز موارد بیان شده و احساس مداوم و مکرر آنها باید به پزشک مراجعه کرد. اگر مشکلاتی از قبیل گزینه‌های زیر بروز داده شوند نیز باید فورا اقدام به معاینه دقیق برای تشخیص و درمان انجام شود:
- تغییر در الگوی سردردها و تشدید سردردها
- استفراغ مکرر و بی دلیل
- کاهش بینایی به ویژه در یک سمت و دوبینی ناگهانی
- تشنج شدید و بی‌سابقه
- خواب آلودگی، خستگی و بی‌حالی بیش از حد
انواع تومور مغزی
اینکه تومور مغزی در کدام از قسمت مغز ایجاد شده باشد و با به چه میزانی سرعت رشد داشته باشد، سبب بروز انواع مختلفی از آن می‌شود. زیرا این موضوع روی عملکرد سیستم عصبی به طور مستقیم تاثیر می‌گذارد و عصب در هر قسمت از مغز نیز ممکن است به فعالیت خاصی مربوط باشد.
تومورهای اولیه مغز
سلول‌های سرطانی یا همان تومور ایجاد شده از بافت‌های مغز، به عنوان تومور اولیه در نظر گرفته می‌شوند. این نوع از تومور مغزی بنا به قسمتی که درگیر می‌کند و حتی نوع سلولی از مغز که به آن درگیر شده است، شامل انواع دیگری می‌شود که تحت نام‌های دیگر شناخته می‌شوند. در ادامه هر یک را معرفی خواهیم کرد.
1. تومور مغزی مننژیوما
وقتی سلول‌ها در قسمت غشای مغز و نخاع یا مننژ شروع به تکثیر غیر طبیعی کنند، مننژیوما گفته می‌شود. نکته مهم در رابطه با این قسمت اینکه اغلب غیرسرطانی و خوش‌خیم هستند.
2. گلیوما
این تومورها اغلب از نخاع یا مغز شروع می‌شوند و از سلول‌های گلیال شروع می‌شوند. سلول‌های گلیال در مغز موظف به پشتیبانی از ساختار سیستم عصبی مرکزی، پاکسازی زباله‌های سلولی و شکستن سلول‌های مرده هستند. گلیوما بر اثر انواع سلول‌های گلیالی ایجاد می‌شود. این تومور مغزی شامل انواعی از جمله موارد زیر است:
- اپاندیموماها اغلب خوش خیم هستند
- الیگواستروزیتوماها
- آستروسیتوماها از مخچه نشات می‌گیرد
- الیگودندروگلیوماها در لوب‌های گیجگاهی پیشانی دیده می‌شوند
- گلیوبلاستوماها تهاجمی‌ترین نوع شناخته می‌شوند و از بافت‌های حمایتی مغز نشات می‌گیرند
3. تومور مغزی آدنوم هیپوفیز
تومورهای مغزی ایجاد شده در غده هیپوفیز با این نام معرفی می‌شوند و اغلب خوش‌خیم هستند. اما باید در نظر داشت که در روند تولید هورمون به وسیله هیپوفیز اختلال ایجاد می‌کنند.
4. تومور سلول‌های بنیادی
این نوع از تومور در دوران کودکی در تخمدان‌ها و بیضه‌ها ایجاد می‌شود ولی ممکن است به قسمت‌هایی از مغز و بدن موثر واقع شود.
5.تومور عصب شنوایی
این تومور مغزی با نام علمی شوآنوما، از انواع خوش خیم است که شنوایی و اعصاب تعادلی که از سمت گوش به مغز می‌رسد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
6.تومور نورواکتودرمال
این تومور اولیه با نام مدولوبلاستوما نیز شناخته می‌شود که در کودکان نسبت به بزرگسالان خیلی شایع‌تر است. این نوع تومور در پشت مغز ایجاد می‌شود که ممکن است توسط مایع نخاعی گسترش یابد.
7. شوآنوم وستیبولار
شایع‌ترین نوع تومور در قسمت حفره خلفی جمجمه محسوب می‌شود. این نوع تومور برای فرد وزوز گوش، مشکل شنوایی، کمی سرگیجه و عدم تعادل را به همراه خواهد داشت.
تومورهای ثانویه مغز
این نوع از تومورهای مغزی اغلب سرطان مغز را تشکیل می‌دهند. سیستم لنفاوی بدن در سراسر بدن به صورت متصل به هم وجود دارد که می‌تواند زمینه‌سازی برای انتقال بافت‌های سرطانی به مغز باشد. گزینه دیگر جریان خون است که می‌تواند سرطان را به مغز گسترش دهد.
حتی گاهی به صورت مستقیم مغز ممکن است تحت تاثیر اندام‌های نزدیک درگیر به تومور شود. وقتی سرطان از قسمتی از بدن شروع می‌شود و به مغز می‌رسد، متاستاز نامیده می‌شود. هر سرطانی ممکن است به مغز گسترش یابد اما شایع‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
- سرطان روده بزرگ
- سرطان پستان
- ملانوم (وخیم‌ترین نوع سرطان پوست)
- سرطان کلیه
- سرطان ریه
تومورهای ثانویه مغز معمولا بدخیم هستند. تومورهای خوش خیم در قسمتی از بدن، به قسمت دیگر منتقل نمی‌شوند.
عوامل موثر بر ایجاد تومور مغزی
هنوز به طور کامل علت اصلی بروز تومور مغزی مشخص نیست. اما پزشکان برخی از عوامل را تشخیص داده‌اند که احتمال ابتلا به تومور مغزی را افزایش می‌دهند.
1. قرار گرفتن در معرض تشعشعات
خطر ابتلا به تومور مغزی در افرادی که در معرض تشعشعاتی همچون بمب‌های اتمی، امواج رادیوتراپی و اشعه ماوراء بنفش قرار می‌گیرند، بیشتر است. به ویژه اگر در سنین پایین در معرض این عوامل خطر قرار گرفته باشند. (منبع)
2. سابقه خانوادگی
با اینکه درصد کمی از تومورهای مغزی ناشی از ژنتیک و عوامل وراثتی است اما باید در نظر داشت افرادی که سندروم‌های ژنتیکی دارند بیشتر در معرض ابتلا به تومور مغزی قرار دارند. این نکته را در نظر داشته باشید که تنها 5 الی 10 درصد از انواع سرطان، به صورت خانوادگی و ژنتیکی گسترش می‌یابند.
3. سن و سال
خطر ابتلا به تومور مغزی با بالا رفتن سن، افزایش می‌یابد. بروز انواع سرطان مغز در سنین بالای 50 سال بیشتر شایع است.
4. تاثیرات مواد شیمیایی
برخی از انواع مواد شیمیایی خاص، زمینه برای ابتلا به انواع سرطان و تومور مغز را ایجاد می‌کنند. مانند برخی مواد شیمیایی که افراد در پالایشگاه‌ها، صنایع پلاستیکی، ترکیبات بنزنی، سوخت جت و… با آنها سر و کار دارند.
5. عدم ابتلا به آبله مرغان
انجمن تومور مغزی آمریکا بیان کرده است افرادی که سابقه ابتلا به آبله مرغان در کودکی دارند، کمتر احتمال ابتلا به تومور مغزی در آنها وجود دارد.
6. سایر عوامل تهدید کننده
مواردی هستند که همواره در ابتلا به انواع سرطان و تومور مغزی نقش دارند. استعمال دخانیات، سیستم دفاعی ضعیف، ابتلا به HIV، شرایط محیطی و سبک زندگی غلط از جمله مواردی هستند که خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش می‌دهند.
نحوه تشخیص وجود تومور مغزی
برای تشخیص دقیق، لازم است تا معاینات فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی صورت پذیرد. معاینه فیزیکی معایناتی دقیق روی عصب فرد خواهد بود. معاینات به منظور سلامت عصب مغز صورت می‌گیرد.
پزشک برای این منظور در ابتدا به وسیله موسکوپ داخل چشم را معاینه خواهد کرد و وضعیت مردمک چشم و شبکیه بررسی خواهد شد. برای پی بردن به واکنش مردمک نسبت به نور این آزمایش انجام می‌شود.
حتی در بسیاری از موارد لازم است تا بررسی دقیقی با معاینه چشم‌ها برای پی بردن به التهابات که بر عصب بینایی تاثیر می‌گذارند، انجام شود. این آزمایش به این دلیل است که وقتی داخل جمجمه فشاری ناشی از التهاب ایجاد شود، تغییراتی در عصب نوری ایجاد خواهد شد.
موارد دیگری همچون قدرت عضلانی، حافظه، هماهنگی اعضا، محاسبات و حواس فرد نیز توسط پزشک بررسی خواهند شد.
آزمایش‌های لازم برای تومور مغزی
بعد از معاینات فیزیکی در صورت نیاز آزمایشات دیگری از جمله موارد زیر توصیه خواهد شد:
- سی تی اسکن: برای بررسی ساختار واضح مغز حتی رگ‌های خونی صورت می‌پذیرد.
- ام آر آی: به منظور تشخیص تومور و داشتن تصویری دقیق از ساختار مغز انجام می‌شود.
- آنژیوگرافی: با تزریق رنگ مخصوص به شریان‌ها که به شریان‌های مغز می‌روند برای بررسی خونرسانی یا انسداد خونرسانی به وسیله تومورها انجام می‌شود که برای زمان جراحی اغلب ضروری است.
- اشعه ایکس: در صورتی که تومورها سبب شکستگی در استخوان جمجمه شوند، با اشعه ایکس قابل تشخیص خواهد بود. برای بررسی رسوب کلسیم که ممکن است در تومور وجود داشته باشد نیز اشعه ایکس نیاز است.
- بیوپسی: قطعه کوچکی از تومور است که آسیب شناسان اعصاب آنرا مورد بررسی قرار می‌دهند. این نمونه برداری کمک می‌کند تا متوجه خوش خیم یا بدخیم بودن تومور شوند. حتی تشخیص اینکه این سرطان از مغز نشات گرفته است یا از قسمت دیگر بدن به مغز منتقل شده است نیز از این طریق خواهد بود.
درمان تومور مغزی به چه صورت است؟
درمان تومور مغزی به عوامل متعددی وابسته است. گزینه‌های زیر در روش درمانی که پزشک مشخص می‌کند کاملا موثر است:
- محل قرار گیری تومور در مغز
- اندازه تومور
- سلامت عمومی فرد مبتلا
معمولا اصلی‌ترین روش درمان تومور مغزی، به ویژه نوع بدخیم، جراحی است. این جراحی‌ها با این هدف پیش می‌روند که کمترین آسیب به مغز و بافت سالم مغز وارد شود.
این موضوع در صورتی است که محل قرارگیری تومور طوری باشد که جراحان بتوانند به صورت ایمن و آسان آنرا حذف کنند. برخی از انواع تومور مغزی ممکن است در محلی قرار گرفته باشند که فقط بتوانند مقداری از آن را حذف کنند.
البته جراحی مغز برای حذف تومور خطراتی همچون عفونت و خونریزی مغزی را می‌تواند در پی داشته باشد.
در برخی از موارد و در صورت امکان، پزشکان ممکن است روش‌های دیگر را برای درمان توصیه کنند. گزینه‌هایی مانند پرتو درمانی و شیمی درمانی گاهی به صورت ترکیبی، برای حذف تومورهای مغزی به کار می‌روند. (منبع)
مراقبت‌های پس از جراحی تومور مغزی
بعد از جراحی اقداماتی برای توانبخشی صورت می‌پذیرد. پیش از آن متخصصین برای بررسی سلامت بافت‌های عصبی مغز، به بررسی مواردی همچون گفتار، قوه بصری و شنیداری فرد می‌پردازند.
اغلب اقدامات درمانی در صورت نیاز به شکل درمان‌های فیزیکی، گفتاردرمانی و حتی کاردرمانی توصیه می‌شوند تا اعصاب مغز به طور کامل بهبود یابد.
مطالب مرتبط با تومور مغزی
جمع‌بندی
با بروز هرگونه تغییر و علائم در سر، بهتر است از متخصصین و پزشکان کمک گرفت. زیرا تشخیص به موقع هر بیماری، می‌تواند راه درمان را ساده‌تر کرده و از گسترش و درگیری کل بدن جلوگیری کند. در این متن به علائم تومور مغزی اشاره کردیم که شایع‌ترین آنها سردرد است. اما هر سردردی نشانه تومور در مغز نمی‌تواند باشد. بهتر است تشخیص دقیق را به پزشک سپرد.
