بارداری خارج از رحم از جمله مشکلاتی است که ممکن است پس از بارور شدن تخمک رخ دهد. این عارضه اگر اتفاق بیفتد برای مادر باردار بسیار خطرناک خواهد بود تا جایی که اگر دیر اقدام شود، ریسک ناباروری یا فوت مادر بالا می رود.
در این مقاله درباره حاملگی خارج از رحم و راه های درمان آن صحبت خواهیم کرد و همچنین درباره علل این اتفاق صحبت کرده ایم.
بارداری خارج از رحم چیست؟
هر ماه یک تخمک در بدن بانوان آزاد می شود و به طور طبیعی به سمت لوله های فالوپ و یا لوله های رحمی حرکت می کند. تخمک 24 ساعت در این لوله ها برای بارور شدن باقی می ماند.
هنگامی که تخمک توسط اسپرم بارور شد حدود 3 الی 4 روز در داخل این لوله ها باقی می ماند سپس به داخل رحم هدایت می شود.
در موارد بسیار نادر ممکن است تخمک در این لوله ها لانه گزینی کرده یا جایی خارج از رحم لانه گزینی می کند، در این هنگام اصطلاحا گفته می شود بارداری خارج از رحم رخ داده است.
زمانی که بارداری خارج از رحم صورت گیرد، بارداری را نمی توان ادامه داد و باید با سقط جنین به آن خاتمه داد.
این نوع بارداری بسیار خطرناک می باشد و ممکن است تا جایی پیش رود که جان مادر را به خطر بیندازد، حتی این امکان وجود دارد که شانس بارداری مجدد را از خانمی که دچار این حاملگی شده است بگیرد.
نکته: از آن جایی که بارداری خارج از رحم اکثرا در لوله های فالوپ صورت می گیرد به آن بارداری لوله ای نیز می گویند.
بارداری خارج از رحم چه علائمی دارد؟
بارداری خارج از رحم اغلب در چند هفته اول حاملگی اتفاق می افتد. این نوع بارداری در ابتدا علائمی مشابه با بارداری معمولی و ساده را نشان می دهد.
بارزترین نشانه ی آن عقب افتادن یک تا دو دوره از سیکل قاعدگی می باشد؛ از طرفی این امکان وجود دارد که خانم باردار دچار لکه بینی یا خونریزی کم واژینال شود؛ علاوه بر این انقباض و درد در ناحیه لگن و شکم مانند بارداری معمولی در این نوع بارداری نیز حس می شود.
در مواردی که علائم شدید تر باشد شخص ممکن است دچار حالت تهوع و استفراغ شود، همچنین زمانی که بارداری خارج از رحم اتفاق افتاده باشد در برخی خانم ها ضعف و سرگیجه نیز دیده شده است.
همانطور که در بالا بررسی شد این علائم کاملا مشابه بارداری سالم هستند، به همین علت، اگر شخص دچار این نوع بارداری شده باشد، اکثرا تا زمانی که مورد معاینه دقیق قرار نگیرد متوجه این موضوع نخواهد شد.
اگر بارداری خارج از رحم تشخیص داده نشود در آخر لوله های فالوپ دچار پارگی می شود و علائم زیر خود را نشان می دهند:
- خونریزی شدید واژینال
- درد و انقباض های شدید در شکم و اطراف شکم
- درد در ناحیه لگن
- سرگیجه ی شدید
نکته: هنگامی که شخص دچار بارداری خارج از رحم باشد و از بیبی چک استفاده کند، جواب تست بیبی چک مثبت خواهد بود.
چه عواملی باعث بارداری خارج از رحم می شود؟
درصد بارداری خارج از رحم بسیار پایین است؛ اما عواملی وجود دارد که ریسک این نوع برداری را در شخص بالا می برد.
1. اگر مادری در زمان حاملگی دخترش از داروی دی اتیل استیل بسترول مصرف کرده باشد، خطر بارداری خارج از رحم برای آن دختر بسیار بالا می رود.
2. یکی از جراحی هایی که برای جلوگیری از بارداری مجدد برخی خانم ها انجام می دهند بستن لوله ی فالوپی می باشد؛ اما در مواقعی به علت های مختلف این جراحی به درستی صورت نمی گیرد. با این شرایط امکان حاملگی خارج از رحم بیشتر خواهد شد.
3. یکی از راهکار های جلوگیری و تقریبا مطمئن از باردار نشدن، استفاده ی خانم ها از آی یو دی می باشد؛ اما در برخی از مواقع به دلایل مختلف با وجود آی یو دی در رحم باز این امکان وجود دارد که بارداری رخ دهد.
از آنجایی که استفاده از این دستگاه بارداری داخل رحم را کاهش می دهد، بنابراین طبیعی است که بارداری در این زمان در خارج از رحم اتفاق بیفتد.
نکته: آی یو دی دستگاه کوچک T شکلی می باشد که برای جلوی از بارداری استفاده می شود. محل قرار گیری دستگاه آی یو دی در نزدیکی دهانه ی رحم و داخل آن است. جنس این دستگاه معمولا از مس یا هورمونی می باشد.
4. خانم هایی که لوله های فالوپ آن ها دچار شکستگی و یا خمیدگی باشد، احتمال آن که تخمک بارور شده نتواند از آن خارج شود بسیار بالا است؛ در نتیجه جنین در داخل لوله ها باقی می ماند و بارداری خارج از رحم اتفاق خواهد افتاد.
5. بیماری های عفونی مربوط به واژن یا بیماری های ناحیه لگن که باعث تجمع عفونت و التهاب در آن قسمت می شود، ریسک حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهد.
4. بیماری های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا شاید در نگاه اول به مشکوک نباشد که بتوانند باعث این عارضه شوند، اما این بیماری ها به علت ایجاد عفونت می توانند خود باعث حاملگی خارج از رحم شوند.
نکته: عفونت های دستگاه تولید مثل ممکن است هیچ علائمی از خود نشان ندهند، بهتر است شخصی که قصد بارداری دارد قبل از آن، برای بررسی این بیماری ها اقدام نماید و اگر دچار کوچکترین عفونتی باشد آن را برطرف کرده، تا بارداری امنی را برای خود ایجاد کند.
5. خانم هایی که در حاملگی های قبلی تجربه بارداری خارج از رحم را داشته اند، احتمال آن که در بارداری های بعدی خود دچار این نوع بارداری شوند بسیار بالا است.
6. خانم هایی که جراحی سزارین، کیسه صفرا و جراحی لگنی داشته اند، ممکن است به لوله های فالوپ آن ها هنگام جراحی آسیب وارد شده باشد؛ این عمل باعث خواهد شد جنین نتواند بعد از 3 یا 4 روز از لوله خارج شود و در نتیجه داخل رحم لاگزینی می کند و شروع به رشد کردن خواهد کرد.
7. با افزایش سن لوله های فالوپ ناتوان می شوند و اصطلاحا گفته می شود آن ها تحلیل می روند. زمانی که لوله های فالوپ قدرت لازم را برای خروج جنین نداشته باشد؛ جنین چاره ای ندارد که در همان جا لانه گزینی کرده و رشد کند.
نکته:خانم های دارای سن 35 سال به بالا احتمال آن که بارداری خارج از رحم داشته باشند بسیار بالا است.
8. اکثر خانم هایی که باردار نمی شوند بیشتر در ناحیه ی لوله های فالوپ دچار مشکل هستند. زمانی که آن ها تحت نظر پزشک برای درمان ناباروری هستند، این امکان وجود دارد که بارداری اولیه آن ها در لوله های فالوپ رخ دهد، چرا که لوله های فالوپ هنوز قدرت کافی برای خروج جنین را پیدا نکرده اند.
9. خانم هایی که مصرف الکل و سیگار بالایی دارند احتمال آن که لوله های فالوپ آن ها دچار مشکل شود بسیار بالا است. همانطور که اشاره شد کوچکترین آسیب و ضعف لوله های رحمی خطر بارداری خارج از رحم را بسیار بالا خواهد برد.
حاملگی خارج از رحم چه خطراتی را در پی خواهد داشت؟
اگر بارداری خارج از رحم اتفاق بیفتد، مادر بسیار در خطر قرار خواهد گرفت و هر چه زمان اقدام برای درمان آن به درازا بکشد خطر مرگ بیشتر خواهد شد.
هنگامی که تخمک بارور شده در هر جایی غیر از رحم، به خصوص در لوله های فالوپ لانه گزینی کند، مانند رحم در آنجا شروع به رشد کردن و بزرگ شدن می کند. اگر مادر باردار متوجه این موضوع نشود و جنین به رشد خود ادامه دهد، امکان این اتفاق وجود دارد که لوله ی فالوپ پاره شود و شخصی که دچار بارداری خارج از رحم شده است، خونریزی شدیدی را متحمل می شود.
لوله های فالوپ از آن جایی که فضایی برای رشد جنین در خود ندارند و فضا آن کوچک است، بدون شک با دیر اقدام کردن برای خروج جنین از آن، با بزرگ شدن جنین پاره خواهد شد.
اما قسمت خطرناک این نوع بارداری در اینجا است که این امکان وجود دارد مادر دچار خونریزی های داخلی و شدید شود و علائمی مانند درد شکمی و درد لگن را جدی نگیرد و یا سریعا برای درمان اقدام نکند؛ در نتیجه امکان دارد مادر در این مواقع فوت کند.
خوشبختانه به دلیل پیشرفت علم پزشکی این نوع بارداری در اکثر مواقع سریعا شناخته می شود و با جراحی یا دارو نطفه تشکیل شده را از بدن خارج کرده و به بارداری پایان خواهند داد؛ اما اگر لوله ی فالوپ پاره شود این امکان وجود دارد شانس مجدد بارداری از مادر گرفته شود.
نکته: بارداری خارج از رحم ممکن است برای خانم هایی که این بیماری را ندارند نیز اتفاق بیفتد، اما مواردی که در بالا درباره ی آن ها صحبت شد ریسک حاملگی خارج از رحم را بسیار بالاتر خواهد برد.
راه های درمان بارداری خارج از رحم
هنگامی که خانمی دچار بارداری خارج از رحم می شود باید جنین تشکیل شده در قسمت بیرونی رحم سریعا خارج و به بارداری خاتمه داده شود؛ چرا که جا به جایی نطفه در این مرحله امکان پذیر نمی باشد.
بسته به نوع سیستم بدن و مدت زمانی که جنین در قسمت خارجی بدن رشد کرده است درمان آن نیز متفاوت خواهد بود.
1. درمان دارویی برای حاملگی خارج از رحم
زمانی که جنین خارج از رحم به مقدار بسیار کمی رشد کرده باشد، دکتر متخصص برای درمان آن از تجویز دارو استفاده خواهد کرد.
پزشکان در این مرحله برای بیمار تزریق داروی متوترکسات را تجویز می کنند. متوترکسات قابلیت این را دارد که از طریق جریان خون مادر به جنین برسد و از طریق آن جذب شدن جنین کاملا متوقف می شود.
در این زمان دیگر بارداری به طور کامل پایان پیدا کرده است و بافت های جنین از طریق عضله های داخلی مادر جذب خواهد شد.
نکته: پس از تزریق عضله ای داروی متوترکسات به احتمال بسیار زیاد مادر دچار درد های شکمی و انقباضات ماهیچه ای شود، همچنین این درد ها با حالت تهوع، استفراغ و اسهال همراه می باشد.
نکته: بعد از پایان بارداری خارج از رحم لازم است، آن فرد تحت نظر پزشک متخصص، آزمایشات لازم را انجام دهد تا از جذب کامل جنین مطمئن شود.
2. درمان بارداری خارج از رحم به روش جراحی لاپاراسکوپی
هنگامی که جنین تشکیل شده با روش دارویی باز هم به رشد خود ادامه دهد اما به اندازه ی لازم کوچک باشد، پزشکان از روش جراحی لاپاراسکوپی استفاده می کنند.
در این روش مادر کاملا بیهوش می شود و سوراخی در قسمت ناف او ایجاد می شود، لوله ای همراه با دوربین وارد بدن مادر می شود؛ سپس پزشک آن را به سمت لوله های فالوپ هدایت خواهد کرد.
در این مرحله کاملا بافت های جنین از عضله های مادر جدا خواهد شد و در آخر بافت های جدا شده کاملا خارج می شود.
دوران نقاهت مادر با این روش تقریبا یک ماه می باشد؛ اما لازم است آن فرد تحت نظر پزشک باشد تا از خروج کامل بافت جنین از بدن مادر اطمینان حاصل شود.
در این روش هرگاه پس از دوران نقاهت شخص ناگهان دچار خونریزی شدید یا شوک هایی مانند بالا رفتن فشار خون و ضربان قلب شد لازم است سریعا به پزشک مراجعه شود.
نکته: در این مرحله تلاش می شود که لوله های فالوپ کاملا سالم بماند و در اکثر مواقع لوله های فالوپ حفظ می شوند.
3. درمان حاملگی خارج از رحم با روش جراحی شکمی
هنگامی که جنین خارج از رحم بسیار رشد کرده باشد باعث پارگی و خونریزی های شدید در داخل بدن خواهد شد، در این هنگام پزشک برای حفظ جان مادر سریعا جراحی شکمی را آغاز می کند.
در این مرحله اولویت حفظ جان مادر است تا نگه داشتن لوله های فالوپی، اگر وضعیت لوله های فالوپ خوب باشد آن ها را می توان حفظ کرد؛ اما زمانی که به آن ها آسیب بسیار رسیده باشد پزشک متخصص زنان و زایمان لازم می بیند که آن ها را از بدن جدا کند.
دوره ی نقاهت در این جراحی حدود 6 هفته می باشد؛ اما بهبودی کاملا به نوع سیستم بدن باز خواهد گشت. در این دوره مادر اغلب درد های شکمی بسیار کم را احساس کند؛ همچنین در برخی مواقع ممکن است دچار ضعف و سرگیجه شود.
اگر گروه خونی مادر منفی باشد و پدر جنین مثبت باشد برای جلوگیری از عفونت های احتمالی داخل بدن، به مادر آمپولی حاوی پادتن RH تزریق خواهد شد.
در آخر
هر چه مدت زمانی که جنین در خارج از رحم قرار دارد کمتر باشد؛ مطمئنا لوله های فالوپ آسیب کمتری را متحمل خواهند شد، در نتیجه پس یک دوره استراحت به بدن و رحم، مادر مجدد می تواند بارداری را تجربه کند.
لازم است خانم هایی که عارضه خارج از رحم را تجربه کرده اند، برای بارداری مجدد تحت نظر پزشک زنان و زایمان قرار گیرند.
