استویا چیست؟ خواص درمانی و عوارض احتمالی آن کدامند؟

شیرین کننده های مصنوعی بسیاری چون آسپارتام، سیکلامات و سدیم ساخارین وجود دارند که افراد برای شیرین کردن نوشیدنی های مختلف از آن ها استفاده می کنند. اما مصرف این شیرین کننده های مصنوعی باعث بروز مشکلاتی چون دیابت، بیماری های قلبی و اضافه وزن می شوند و به طور کلی سلامت افراد را به خطر می اندازند. همین مسئله سبب شده تا انسان به دنبال موادی شیرین و البته سالم چون استویا باشد. برخلاف مواد مصنوعی شیرین کننده، استویا محصولی است که مستقیما از یک گیاه گرفته می شود.

ترکیبات مختلف موجود در استویا باعث شده تا شیرینی آن توسط بدن متابولیزه نشود و در نتیجه هیچ کالری تولید نمی کند. در این مقاله قصد داریم به معرفی گیاه استویا و فواید آن بپردازیم و در ادامه کاربرد آن را در منابع غذایی بیان می کنیم.

گیاه استویا و آشنایی با خواص آن

استویا گیاهی است بسیار شیرین که از قرن شانزدهم میلادی برای شیرین‌کردن نوشیدنی‌ ها و تهیه‌ چای مورد استفاده می گیرد. در کشورهای آمریکای جنوبی، از آن به‌ عنوان یک مکمل گیاهی و شیرین‌کننده‌ بدون کالری یا کم کالری و همچنین به عنوان جایگزین سالمی برای شکر در بسیاری از غذاها و نوشیدنی ها استفاده می شود.

استویا که به نام شیرین برگ یا شکر برگ شناخته می شود، گیاهی از تیره کاسنیان است و 150 گونه از این گیاه وجود دارد که همه‌ آن ها بومی آمریکای شمالی و جنوبی هستند. استویا حاوی ترکیباتی به نام استویول گلیکوزیدها است که 200 تا 300 برابر شیرین تر از شکر هستند. با این وجود، از کالری بسیار کمی برخوردار است.

این ماده از نظر فنی به عنوان یک شیرین کننده غیر مضر و با کالری صفر شناخته می شود. در حال حاضر چین بزرگ‌ ترین صادرکننده‌ استویا در جهان است. با این حال، این گیاه در بسیاری از کشورها تولید می‌شود. علاوه بر این در برخی از فروشگاه‌های محصولات باغی، گیاه استویا برای پرورش خانگی نیز فروخته می‌شود.

خواص استویا

1- لاغری و کاهش اشتها: این گیاه جز شیرین‌کننده‌های بدون‌کالری یا کم کالری است که در کنترل و ثابت نگه داشتن سطح قند خون موثر است. بنابراین می تواند نقشی در لاغری و کاهش وزن افراد داشته باشد.. بررسی ها نشان داده که مصرف استویا 30 دقیقه قبل از غذا به کاهش اشتها کمک می کند و مانع پرخوری می شود.

2- کاهش فشار خون: استویوساید موجود در این گیاه به گشادشدن رگ‌های خونی کمک می کند. همچنین آن ها به عنوان یک دیورتیک طبیعی می‌توانند، دفع سدیم و خروج ادرار را افزایش بدهند که به کاهش فشار خون بالا کمک می کنند.

3- مقابله با دیابت و کنترل قند خون: از دیگر خواص مهم گیاه استویا، توانایی آن بر کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت است. این گیاه جایگزین مناسبی برای شکر در افراد مبتلا به دیابت محسوب می شود. چندین مطالعه نشان داده است که پودر برگ استویای خشک شده به طور چشمگیری سطوح قند خون را در افراد مبتلا به دیابت، هم به صورت ناشتا و هم پس از غذا خوردن، کاهش می دهد. در واقع این گیاه دارای ترکیب گلیکوئیدی استویوساید است و هنگامی که تجزیه می شود، ذرات حاوی گلوکز را در روده بزرگ جذب کرده و از ورود آن ها به جریان خون جلوگیری می کند. بنابراین در کاهش قند خون افراد مبتلا به دیابت موثر است.

4- کاهش کلسترول خون و پیشگیری از بیماری های قلبی: بررسی ها نشان داده که مصرف استویا به کاهش کلسترول و تری گلیسیرید بالای خون کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را کاهش می دهد. همچنین این گیاه حاوی مقادیر بالایی از آنتی اکسیدان است که از بروز بیماری های قلبی و حمله قلبی پیشگیری می کند.

5- موثر در ترک سیگار: بررسی های جدید حاکی از آن است که مصرف این گیاه به دلیل مقادیر بالای ویتامین C و خاصیت مدر در سم زدایی و دفع نیکوتین از بدن موثر است و برای ترک سیگار نیز مفید است.

6-مفید برای کبد: این ماده یک دیورتیک طبیعی است که به سم زدایی، پاک سازی بدن و کبد کمک کرده و همچنین برای درمان بیماری های کبد از جمله کبد چرب مفید است.

7- پیشگیری از سرطان: استویا حاوی استرول‌ها و ترکیبات آنتی‌اکسیدان فراوانی مانند کمپفرول و سایر ترکیبات گلیکوئیدی است که برای پیشگیری از ابتلا به انواع سرطان از جمله سرطان پانکراس موثر است.

8- کاهش کلسترول خون و پیشگیری از بیماری های قلبی: بررسی ها نشان داده که مصرف استویا به کاهش کلسترول و تری گلیسیرید بالای خون کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را کاهش می دهد. همچنین این گیاه حاوی مقادیر بالایی از آنتی اکسیدان است که باعث پیشگیری از بیماری های قلبی و حمله قلبی می شود.

9- موثر در جوان سازی پوست صورت: این گیاه حاوی مقادیر بالایی از آنتی اکسیدان ها و ویتامین C است که به رفع چین و چروک صورت کمک کرده و برای جوان سازی پوست صورت مفید است.

10- درمان پوکی استخوان: استویا با افزایش سوخت و ساز کلسیم باعث افزایش تراکم استخوان می شود و به درمان پوکی استخوان کمک می کند.

11- موثر در درمان اگزما: این گیاه از بهترین گیاهان دارویی برای درمان بیماری های پوستی از جمله اگزما است. گیاه استویا به عنوان یک استروئید عمل کرده و استفاده موضعی از این گیاه در درمان اگزما و خارش ناشی از آن موثر است.

12- سلامت دهان و دندان: این گیاه به عنوان یکی از بهترین مواد طبیعی باعث کاهش پوسیدگی دندان ها و باکتری های دهان می شود. همچنین از آن در خمیردندان و دهانشویه استفاده می شود.

عوارض احتمالی استویا

بر اساس تحقیقات انجام گرفته عصاره‌ استویا عوارض جانبی‌ ندارد. سازمان غذا و داروی آمریکا، گلیکوزید استویول خالص در این ماده را جز افزودنی‌های مجاز می داند. ولی احتمال دارد مصرف برگ کامل استویا مشکلاتی را برای افراد ایجاد کند.

• توصیه می شود افراد مبتلا به دیابت و فشار خون پایین، بعد از هر بار مصرف گیاه استویا میزان قند خون و فشار خون خود را کنترل کنند.
• در حال حاضر اطلاعات دقیقی از اثر آن بر روی جنین و زنان باردار در دست نیست، پس بهتر است در دوران بارداری از مصرف استویا پرهیز شود.
• برخی محصولات استویا حاوی الکل‌قند (نوعی الکل حاصل از قندها) هستند. افرادی که نسبت به الکل‌قند آلرژی دارند، ممکن است با مصرف آن دچار گرفتگی‌ها و نفخ شکم، حالت تهوع و سردرد شوند. ولی احتمال بروز این علائم در اثر مصرف قندالکل اریتریتول (که در استویا وجود دارد) کمتر از بقیه قندالکل‌ها است.

لازم به ذکر است برای پیشگیری از عوارض جانبی استویا، باید این گیاه به خوبی تصفیه شده باشد و در حد اعتدال مصرف شود.

کاربرد استویا در مواد غذایی

با توجه به ترکیبات شیرین و طبیعی موجود در این گیاه، افرادی که می‌خواهند نوشیدنی‌ها و غذاهای طبیعی مصرف کنند، انتخاب بسیار خوبی است.

می توان از شیرین‌کننده‌های استویا به‌ جای شکر در نوشیدنی‌ها و غذاها استفاده کرد که سبب کاهش کالری دریافتی می شود.

استویا در محصولاتی مانند دسرها، بستنی، آدامس بدون قند و سس‌ ها استفاده می شود.

این گیاه در کل جهان در بیش از 5000 نوع غذا و نوشیدنی یافت می‌شود. در آسیا و آمریکای جنوبی شیرین‌کننده‌های استویا در محصولات مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از این محصولات عبارتند از ماست، دسرها، بستنی، نان، آب‌نبات، سس‌ها،  ترشی‌ها، سبزیجات آماده، آدامس، غذاهای دریایی و نوشیدنی‌های بدون‌الکل.

از اواسط دهه‌ی ۹۰ میلادی در آمریکا، عصاره‌ برگ‌های استویا به عنوان یک مکمل غذایی فروخته می‌شود و بیشتر آن ها دارای ترکیبات شیرین و غیرشیرین برگ استویا هستند.

سخن پایانی

 استویا گیاهی است بسیار شیرین که طبیعت گرم و خشکی دارد و سرشار از ویتامین B، ویتامین A، ویتامین C، منیزیم، آهن، کلسیم، پتاسیم، فسفر، انواع فلاونوئیدها، آنتی اکسیدان ها و گلیکوزیدها می باشد. مصرف آن معمولا برای افراد مبتلا به دیابت توصیه می شود. این گیاه به عنوان یکی از بهترین مواد طبیعی و سالم برای جایگزین شکر و قند محسوب می شود. معمولا از آن برای بهتر کردن طعم نوشیدنی و داروها استفاده می شود. در واقع این گیاه یک مکمل گیاهی و شیرین‌کننده‌ بدون کالری یا کم کالری است.