شنبلیله یکی از سبزیجات بسیار معطر است که اغلب به عنوان ترکیب اصلی در سبزی خورشت قورمه سبزی به کار برده می‌شود. البته در تهیه برخی از غذاهای دیگر کاربرد دارد ولی در این مورد مشهورتر است.
سبزی و حتی تخم شنبلیله خواص درمانی بسیار بالایی دارند. برجسته‌ترین خاصیتی که دارد تاثیر بر کنترل دیابت است. اما خواص دیگری را نیز شامل می‌شود؛ بهبود کم خونی، کاهش تب، بهبود بیماری‌های تنفسی و بسیاری از موارد دیگر از تاثیرات آن محسوب می‌شوند.
در این مقاله قرار است به آشنایی با این گیاه، مهمترین خواص سبزی و تخم آن، ارزش غذایی تخم شنبلیله، ممنوعیت‌ها و عوارض احتمالی و همینطور کاربرد آن در آشپزی بپردازیم. با ما همراه باشید.
مطالب مرتبط با شنبلیله
- خواص دانه چیا و 3 نکته مهم در مورد لاغری با دانه چیا
- 10 خاصیت بی نظیر شاهدانه
- آشنایی با 11 مورد از خواص سیاه دانه
آشنایی با شنبلیله
گیاه شنبلیله اغلب در نواحی جنوب آسیا، نواحی مدیترانه‌ای و شمال آفریقا یافت می‌شود. با اینکه خاستگاه اصلی آن هند است، برخی آنرا بومی ایران معرفی می‌کنند. البته امروزه در بیشتر مناطق این سبزی کشت می‌شود و وجود دارد.
شنبلیله برگ‌های گرد کوچکی دارد که با ساقه‌های کشیده تا 10 الی 50 سانت می‌تواند رشد کند. با تکامل رشد، گل‌های سفید می‌دهند و در نهایت تخم شنبلیله از این گل‌ها حاصل می‌شود.
طعم برگ این گیاه و دانه‌های آن رو به تلخی می‌رود که البته دانه‌ها کمی تلخ‌تر هستند. جالب است بدانید این گیاه در اصل از تیره باقلاییان است.
معمولا این سبزی به صورت تازه و حتی سرخ شده یا خشک و پودر شده کاربردهای مختلفی دارد. معمولا با مراجعه به عطاری‌ها می‌توان در تمام فصول نوع خشک آنرا خریداری کرد ولی نوع تازه بیشتر در فصل‌های گرم پیدا می‌شود.
البته امروزه به عنوان سبزی خوراکی در بیشتر مناطق کشت می‌شود و اگر در پی نوع تازه آن باشیم، می‌توانیم به راحتی آنرا تهیه کنیم. خواص کاربردی شنبلیله بیشتر به دانه یا تخم آن مربوط می‌شود که ابتدا به بررسی جزئی در رابطه با سبزی آن می‌پردازیم و سپس به طور کامل در رابطه با تخم شنبلیله نکاتی را ارائه خواهیم کرد.
ترکیبات ویتامینی و معدنی شنبلیله
سبزی تازه شنبلیله به نسبت نوع سرخ کرده آن کالری بسیار پایین‌تری دارد. حتی ارزش غذایی بالاتری را نیز شامل می‌شود. زیرا طی فرایند سرخ شدن و حرارت دیدن، برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی آن از دست می‌روند. اما به ارزش غذایی نوع تازه و سرخ شده آن توجه کنید:
| ترکیبات | 100 گرم شنبلیله تازه | 100 گرم سرخ شده |
| انرژی | 33 کالری | 179 کالری |
| کربوهیدرات | 4.10 گرم | 5.81 گرم |
| فیبر | 1 گرم | 1.42 گرم |
| چربی | 0.30 گرم | 15.43 گرم |
| قند، پروتئین و کلسترول | ||
| آب | 90 گرم | 70.83 گرم |
یکی از بهترین نکاتی که در رابطه با این سبزی وجود دارد، به عدم وجود قند و کلسترول در آن مربوط می‌شود. حتی ویتامین‌هایی از جمله ویتامین C فراوان، ویتامین B1 و B2 نیز در ترکیبات آن وجود دارد. مواد معدنی از جمله کلسیم و آهن را نیز شامل می‌شود که خواص متعددی را به بدن می‌رساند.
ترکیبات ویتامینی و معدنی تخم شنبلیله
از مهمترین قسمت‌های شنبلیله که به کار برده می‌شود،دانه آن است. این دانه‌های پرخاصیت در اکثر عطاری‌ها وجود دارند که با تهیه می‌توان به عنوان ادویه‌ای معطر در تهیه غذاها یا حتی برای تهیه دمنوش به کار برد. ترکیبات این دانه‌ها و ارزش غذایی آن در جدول زیر آمده است.
| ترکیبات | مقدار موجود در 1 قاشق غذاخوری تخم شنبلیله |
| انرژی (کالری) | 35 کیلو کالری |
| کربوهیدرات | 6 گرم |
| فیبر | 3 گرم |
| پروتئین | 3 گرم |
| چربی | 1 گرم |
| آهن | 20 درصد نیاز روزانه |
| منگنز | 7 درصد نیاز روزانه |
| منیزیم | 5 درصد نیاز روزانه |
برخلاف سبزی شنبلیله که پروتئینی به همراه ندارد، دانه‌ی آن حاوی پروتئین است. علاوه بر این موضوع در ترکیبات این دانه پرخاصیت، مواد شیمیایی گیاهی بسیار مفیدی وجود دارد.
ترکیبات آنتی اکسیدانی از جمله مهمترین گزینه‌های این دانه‌ها محسوب می‌شود. علاوه بر آن، ترکیبات معدنی از جمله کولین، مس، تریگونولین و ساپونین نیز در تخم شنبلیله وجود دارد.
طبع شنبلیله چیست؟
برای افرادی که مزاج حساسی دارند؛ نکته مهم برای مصرف گیاهان دارویی به طبع آنها مربوط می‌شود. در طب سنتی طبع شنبلیله را به طور کلی گرم و خشک معرفی کرده‌اند.
از طرفی مصلح‌هایی که برای طبع آن وجود دارد شامل گزینه‌هایی از جمله خرفه، سکنجبین، عرق کاسنی، اسفناج و انیسون می‌شود.
مهمترین خواص تخم شنبلیله
دانه‌های شنبلیله قسمتی از این گیاه هستند که در موارد درمانی مختلف به کار برده می‌شود. این دانه‌ها در طب سنتی چینی از گذشته تا به حال کاربردهای متعددی دارند. در ادامه به معرفی خواصی که این دانه‌ها به همراه دارند، خواهیم پرداخت.
1. مهمترین خاصیت شنبلیله؛ تاثیر بر دیابت
از مهمترین تاثیرات مصرف این دانه‌ها و سبزی شنبلیله می‌توان به کاهش قند خون و کنترل دیابت اشاره کرد. در واقع به عنوان راهکاری برای متابولیک بدن می‌توان از آن استفاده کرد.
دیابت نوع 1 و نوع 2 با دریافت ترکیبات شنبلیله، تحت تاثیر قرار می‌گیرند و سطح کربوهیدرات خون نیز کاهش خواهد یافت.
طبق مطالعات انجام شده بر افراد مبتلا به دیابت نوع 1، استفاده از 50 گرم پودر دانه‌های شنبلیله در دو وعده شام و ناهار، طی 10 روز، کاهش سطح قند خون و حتی کاهش سطح کلسترول بد خون را به همراه داشته است. (منبع)
حتی در مطالعه‌ای دیگر، افرادی که سطح قند خون نرمالی داشتند، با مصرف تخم شنبلیله، بعد از 4 ساعت به کاهش 13.4 درصدی از سطح قند خون دست یافتند.
این موضوع به دلیل ترکیبات مفید آن برای بهبود عملکرد انسولین در بدن است. از طرفی استفاده از پودر تخم شنبلیله فیبر بالایی به بدن می‌رساند که این موضوع نیز در کنترل قند خون بسیار موثر است. بنا به این دلایل و شواهد، اغلب به مبتلایان به دیابت نوع 1 و 2 در مراحل مختلف توصیه می‌شود، از تاثیر این دانه بهره‌مند شوند.
2. افزایش شیر مادر با استفاده از تخم شنبلیله
از آنجایی که شیر مادر بهترین منبع تغذیه نوزادان برای رشد آنها است، لازم است تا مقدار مناسبی برای تامین نیازهای کودک تولید شود. اما برخی از مادران لازم است برای تولید شیر مورد نیاز کودک، راهکارهایی را انجام دهند.
امروزه متخصصین درمان‌های دارویی مختلفی را برای این منظور ممکن است توصیه کنند که راهکار طبیعی مانند استفاده از تخم شنبلیله نیز می‌تواند برای این امر موثر باشد.
طبق مطالعه‌ی انجام شده‌ی 14 روزه، روی مادران تازه فارغ شده، استفاده از دمنوش تخم شنبلیله، افزایش چشمگیر شیر آنها را در پی داشته است. حتی این موضوع به وزن گرفتن نوزاد نیز کمک کرده است.
در مطالعه‌ای دیگر روی 66 مادر که آنها را به 3 گروه تقسیم کردند. در این تقسیم بندی گروهی هیچ راهکاری را پیش نگرفتند، گروهی استفاده از دارو و گروهی استفاده از شنبلیله را پیش گرفتند.
طبق این مطالعه، مادرانی که دریافت دارو برای آنها توصیه شده بود 34 لیتر افزایش شیر داشتند در صورتی که مادرانی که از چای تخم شنبلیله استفاده کرده بودند افزایش 73 لیتری تولید شیر را تجربه کردند.
با وجود اینکه در این تحقیق به استفاده از چای شنبلیله پرداخته شده است، اما استفاده از مکمل آن نیز می‌تواند به همان اندازه موثر باشد. البته با وجود اینکه این راهکار بسیار سالم و جوابگو است، بهتر است مادران از متخصصین نیز برای رفع این مشکل مشورت دریافت کنند.
- برای اینکه با موثرترین راهکارهای طبیعی برای افزایش شیر مادر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم حتما مقاله افزایش شیر مادر برای وزن گرفتن نوزاد و 5 علت کم بودن شیر مادر را مطالعه کنید.
3. افزایش تستوسترون مردان
مهمترین دلیل استفاده از مکمل شنبلیله برای مردان، افزایش سطح تستوسترون برای آنها است. حتی طبق مطالعات انجام شده، مصرف آن در افزایش میل جنسی نیز موثر است.
طبق مطالعه دو ماهه روی 30 مرد جوان که 4 جلسه تمرین با وزنه در هفته به آنها توصیه شد، باید نیمی از آنها روزانه 500 میلی گرم، مکمل شنبلیله مصرف می‌کردند. جالب است بدانید گروهی که شنبلیله مصرف می‌کردند، علاوه بر اینکه افزایش سطح تستوسترون دست یافته بودند، کاهش 2 درصد چربی را نیز داشتند.
طبق مطالعه‌ای دیگر، برای ارزیابی تغییرات عملکرد و میل جنسی، طی 6 هفته، به 30 مرد، روزانه 600 میلی گرم مصرف مکمل شنبلیله توصیه شد. بیشتر افراد شرکت کننده، بعد از این دوره افزایش قدرت و بهبود عملکرد جنسی را تجربه کرده بودند.
4. راهکاری برای کنترل اشتها
اشتهای زیاد یکی از مواردی است که اضافه وزن و چاقی را در پی دارد. تحقیقات انجام شده نشان دهنده این است که استفاده از شنبلیله برای کاهش اشتها موثر است.
مطالعه انجام شده طی 14 روز، برای شرکت کنندگانی که شنبلیله مصرف کرند، کاهش اشتها و در پی آن کاهش 17 درصدی چربی کل را در پی داشته است.
5. کاهش سطح کلسترول و تری گلیسیرید
تری گلیسیرید و کلسترول بالا به ابتلا به بیماری‌های قلبی منجر می‌شوند. راهکارهای کنترل کننده برای آنها، در حد به سزایی تحت تاثیر رژیم غذایی است. یکی از بهترین گزینه‌ها شنبلیله است که در حد مطلوبی کاهش کلسترول و کاهش تری گلیسیرید را در پی خواهد داشت.
6. بهبود سوزش سردل
طبق مطالعه انجام شده، استفاده از شنبلیله طی دو هفته، سبب کاهش سوزش سردل افرادی که مکرر آنرا تجربه می‌کرند، شده است. حتی تاثیرات آن با داروهای ضد اسید معده قابل مقایسه است.
7. خاصیت ضد التهابی
یکی از عواملی که سبب بروز بیماری‌ها برای بدن می‌شود، التهابات هستند. استفاده از پودر تخم شنبلیله در تهیه غذا به عنوان ادویه و حتی استفاده از دمنوش آن می‌تواند به دریافت خاصیت ضد التهابی برای بدن منجر شود.
مقدار مصرف شنبلیله
شنبلیله به عنوان یکی از ترکیبات مفید در بسیاری از مکمل‌ها به کار برده می‌شود. اما باید این نکته را در نظر داشت که دوز مناسب برای استفاده از آن در حد به سزایی تحت تاثیر اثری است که قرار است از آن گرفته شود.
معمولا برای اینکه سطح تستسترون در آقایان افزایش یابد، حدود 500 الی 600 میلی گرم از آن در روز کافی است. اما در برخی از موارد نیز ممکن است مقدار هزار الی دو هزار میلی گرم مصرف از آن توصیه شود. البته مکمل‌های آن لازم است قبل از غذا یا همراه مصرف شوند.
در صورتی که لازم باشد از پودر دانه‌های آن استفاده شود، روزانه بین 2 الی 5 گرم متعادل است.
البته باید گفت از آنجایی که این دانه و حتی سبزی آن بر کاهش قند خون تاثیر دارند، بهتر است همراه غذا مصرف شوند. به ویژه افراد مبتلا به دیابت در روزهایی که مصرف کربوهیدرات بالا است، بهتر است از آن برای کنترل و جلوگیری از بالا رفتن قند خون بهره گیرند.
در هر صورت باید برای بهره از شنبلیله و دوز مناسب آن، به هدف از مصرف توجه کرد.
طریقه مصرف شنبلیله
از سبزی و تخم شنبلیله به شکل‌های مختلف می‌توان بهره گرفت. موارد زیر از جمله روش‌هایی هستند که می‌توانید برای استفاده از خواص شنبلیله به کار گرفت:
- استفاده از برگ‌های تازه یا خشک شده آن در موارد دلخواه مانند خورش‌ها و یا سوپ و آش
- از دانه آن به شکل آسیاب شده در ماست و حتی تهیه سوپ و آش می‌توانید به کار ببرید
- همینطور از دانه‌های آن در تهیه دمنوش یا ترکیب با دمنوش‌های دیگر می‌توان بهره گرفت
- آسیاب شده تخم شنبلیله را می‌توان به عنوان ادویه برای تهیه غذاهای مختلف استفاده کرد
عوارض احتمالی شنبلیله
شنبلیله برای افراد سالم و در صورت مصرف متعادل عوارضی را ایجاد نخواهد کرد. اما ممکن است مواردی همچون گزینه‌های زیر را در پی داشته باشد:
- مصرف مکمل آن گاهی گزارش‌هایی در رابطه با سوء هاضمه و اسهال را در پی داشته است
- کاهش اشتها از عوارضی است که ممکن است برای افرادی که در پی افزایش وزن هستند مناسب نباشد
- مصرف شنبلیله به بوی عجیبی برای بدن و حتی ادرار منجر می‌شود
- در صورتی که درمان دیابت با دارو طی می‌شود، باید با احتیاط از شنبلیله استفاده کرد زیرا ممکن است افت شدید سطح قند خون را در پی داشته باشد
- طبق مطالعات حیوانی، عوارضی مانند کاهش باروری، مشکلات عصبی و افزایش خطر سقط جنین گزارش شده است که این عوارض در انسان‌ها تایید نشده اما بهتر است دوز متعادلی از آن دریافت شود
مطالب مرتبط با شنبلیله
- خواص دانه چیا و 3 نکته مهم در مورد لاغری با دانه چیا
- 10 خاصیت بی نظیر شاهدانه
- آشنایی با 11 مورد از خواص سیاه دانه
جمع‌بندی
شنبلیله گیاه بسیار پرخاصیتی است که به عنوان طب جایگزین کاربرد دارد.
مهمترین تاثیراتی که از تخم شنبلیله می‌توان دریافت کرد، به کاهش سطح قند خون، افزایش شیر مادر و افزایش سطح هورمون تستوسترون در مردان مربوط می‌شود.
حتی از آن به عنوان راهکاری برای کاهش اشتها، کاهش سطح کلسترول و التهابات بدنی نیز می‌توان کمک گرفت اما عوارض و محدودیت‌های مصرفی که مطرح شد را نیز باید جدی گرفت.
