علائم زخم معده زمانی بروز داده می‌شوند که لایه ضخیم (مخاط) معده که محافظت در مقابل اسید معده را بر عهده دارد، نازک شود. این زخم‌ها یکی از بیماری‌های مربوط به معده هستند که گاهی روده‌ها را نیز ممکن است تحت تاثیر قرار دهند. اغلب زخم‌های این قسمت‌ها را تحت عنوان اولسر پپتیک معرفی می‌کنند. در ادامه با ما همراه باشید تا این بیماری را تحت عناوین زیر بررسی کنیم:
- علت بروز
- علائم زخم معده
- تشخیص
- روش درمان دارویی و خانگی
- پیشگیری از زخم معده
زخم معده چیست؟
زخم معده بیماری گوارشی است که معده و روده‌های دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بروز این بیماری سبب ایجاد زخم روی معده یا روده کوچک می‌شود که اغلب درد شدیدی را در ناحیه شکم ایجاد می‌کند.
در واقع لایه‌یِ مخاطیِ ضخیمِ معده و روده بزرگ به عنوان محافظانی هستند که بدن را از اسید یا شیره معده محافظت کنند. در برخی از موارد این لایه بر اثر عوامل مختلف ممکن است نازک شده و روی آن زخم ایجاد شود. اما این عوامل شامل چه مواردی هستند؟
مطالب مرتبط با علائم زخم معده
عوامل موثر بر بروز زخم معده چیست؟
علائم زخم معده در مراحل ابتدایی خفیف هستند که به راحتی قابل درمان است اما وقتی بدون درمان رها شود ممکن است عوامل موثر بر آن سبب تشدید عوارض شوند. این عوامل را در ادامه به صورت مجزا بیان خواهیم کرد.
1. مصرف بعضی از داروها
مصرف مداوم و نادرست از برخی از داروها، مهمترین عامل بروز زخم معده در مصرف کنندگان داروها محسوب می‌شود. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. داروهای استروئیدی
2. برخی داروهای مخصوص ضد افسردگی
3. ریسترونات
4. آلندرونات
5. داروهای ضد انعقاد خون
6. آسپرین
2. مصرف بعضی از داروهای مسکن
مصرف مداوم داروهای مسکن با ترکیبات غیراستروئیدی و ضد التهابی از جمله عواملی است که سبب بروز علائم زخم معده می‌شود. معمولا زخم معده در افراد مسنی که از انواع مسکن برای کاهش دردها استفاده می‌کنند شایع‌تر است.
حتی آسپرین با دوز کم نیز می‌تواند از عوامل بروز زخم معده باشد. اغلب داروهایی که بدون نسخه پزشک نیز ارائه می‌شوند و ممکن است عاملی برای زخم معده باشند شامل موارد زیر می‌شود:
1. ایبوپروفین (داروهای ترکیبی از آن)
2. ناپروکسن سدیم
3. عفونت یا باکتری هلیکوباکتر پیلوری
باکتری هلیکوباکتر در قسمت مخاطی معده و روده کوچک قرار دارد. حد متعادل آن مضر نیست اما در برخی از موارد ممکن است التهاب لایه داخلی معده را در پی داشته باشد که سبب بروز زخم معده خواهد شد. این باکتری گاهی با مواد غذایی یا نوشیدنی ممکن است به بدن منتقل شود.
4. سندروم زولینگر-الیسون
این سندروم به ندرت ممکن است سبب بروز علائم زخم معده شود. سندروم زولینگر-الیسون افزایش تولید اسید را در پی دارد که زخم معده و روده را نیز در پی خواهد داشت. این سندروم کمتر از 1 درصد کل زخم‌های پپتیک را ایجاد می‌کند. (منبع)
زخم معده برای کدام قسمت معده ایجاد می‌شود؟
همانطور که بیان شد، زخم معده اغلب در قسمت معده و روده کوچک بروز داده می‌شود. البته زخم‌هایی که برای روده کوچک ایجاد می‌شوند تحت عنوان زخم اثنی عشر نیز شناخته می‌شوند که قسمت بالایی روده کوچک را درگیر می‌کنند.
علائم زخم معده کدامند؟
نکته مهم برای بروز علائم زخم معده، به شدت زخم مربوط است. معمولا برای افرادی که به زخم معده مبتلا می‌شوند، شایع‌ترین نشانه‌هایی که از این بیماری وجود دارد سوزش و درد در ناحیه وسط شکم است. البته در قسمتی بین قفسه سینه و ناف، این درد و سوزش احساس خواهد شد.
گاهی ممکن است درد و سوزش چند دقیقه تا چند ساعت ادامه داشته باشد. اما علائم دیگر این بیماری شامل موارد زیر می‌شود:
- کاهش وزن بدون دلیل
- نفخ شکم
- احساس سنگینی و پری معده
- حالت تهوع و استفراغ
- درد و ناراحتی کسل کننده برای معده
- میل نداشتن به غذا بخاطر درد معده
- در مواردی ریفلاکس معده و آروغ
- احساس سوزش سر دل و قفسه سینه
- تشدید در با مصرف مواد غذایی اسیدی
گاهی ممکن است مبتلایان به زخم معده، هیچ یک از علائم زخم معده را احساس نکنند. البته برخلاف این موضوع، با تشدید زخم، علائم نیز تشدید خواهد شد که در این صورت اغلب موارد زیر احساس می‌شوند:
10. تیره شدن رنگ مدفوع
11. استفراغ تیره (قهوه‌ای) و مشاهده خون در استفراغ
12. بروز علائم کم خونی از جمله خستگی، بی‌حالی، تنگی نفس و رنگ پریدگی
در صورت بروز چنین مواردی باید فورا به پزشک مراجعه کرد تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.
تشخیص زخم معده
معمولا افراد مختلفی با بروز علائم زخم معده که شایع‌ترین آنها درد و سوزش معده است، به پزشک مراجعه می‌کنند. تشخیص این بیماری به شدت علائم بستگی دارد. در این صورت مصرف هر نوع داروی مصرفی بررسی خواهد شد.
معمولا برای تشخیص، به منظور رد وجود عفونت یا وجود باکتری هلیکوباکتر، نتیجه آزمایش ادرار و مدفوع بررسی خواهد شد. در پی آن نیز ممکن است نمونه تنفسی فرد بررسی شود تا سطح دی اکسید کربن و موارد دیگر بررسی شود.
از دیگر آزمایش‌هایی که برای تشخیص زخم معده لازم است انجام شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آندوسکوپی: لوله آزمایشی نازک به همراه نور کوچک، از طریق دهان وارد معده و قسمت اول روده کوچک می‌شود تا هر نوع زخم، خونریزی و حتی وجود بافت‌های غیر طبیعی بررسی شود.
- بلع باریوم: در این روش مایع سفید باریوم نوشیده می‌شود تا قسمت فوقانی دستگاه گوارش را پوشش دهد. بعد از آن پزشک با بررسی تصویربرداری اشعه ایکس انجام شده، به شدت درگیری پی خواهد برد.
- بیوپسی آندوسکوپیک: برداشت قسمت کوچکی از بافت معده برای بررسی و تحلیل مشکل ایجاد شده گاهی ضروری است.
درمان زخم معده
معمولا درمان زخم معده، بسته به علت ایجاد شده، ممکن است متفاوت باشد. در بسیاری از موارد این مشکل را با مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک می‌توان درمان کرد. اما در برخی از موارد نادر ممکن است نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد.
به همین دلیل توصیه می‌شود اغلب با مطلع شدن از این بیماری سریعا راهکارهای درمانی تجویز شده توسط پزشک، پیش گرفته شوند. در صورتی که زخم، خونریزی شدیدی داشته باشد، نیاز به بستری شدن و درمان‌های فوری وجود دارد. حتی نیاز به انتقال خون نیز ممکن است وجود داشته باشد.
معمولا برای پیش بردن روند درمانی باید با مشاهده علائم زخم معده مصرف داروهای مسکن و آسپرین را کاهش داد یا با مشورت پزشک آنها را قطع کرد. اما درمان‌هایی که برای این مشکل ممکن است توصیه شود را در ادامه معرفی خواهیم کرد.
درمان آنتی بیوتیکی برای زخم معده
در مواردی که زخم معده ناشی از باکتری هلیکوباکتر باشد، نیاز به درمان با داروهای آنتی بیوتیکی و مهار کننده وجود دارد. این داروهای آنتی بیوتیکی ممکن است شامل یکی از موارد زیر باشند:
- تتراسایکلین
- آموکسی سیلین
- تینیدازول
- مترونیدازول
- لووفلوکساسین
- کلاریترومایسین
دوز مصرفی و مدت زمان مصرف این داروها به شدت علائم زخم معده و شدت درگیری به بیماری بستگی دارد. برای درمان کامل باید آنچه که پزشک توصیه می‌کند را انجام داد و مصرف به موقع آنتی بیوتیک‌ها را جدی گرفت.
داروهای ضد اسید معده
برای درمان زخم معده، گاهی نیاز به داروهای ضد اسید وجود دارد که بتوان لایه مخاطی معده و روده را از تشدید زخم محافظ کرد. برخی از انواع آنها را می‌توان بدون نسخه پزشک تهیه کرد اما بهتر است صلاح دید مصرف آنها را متخصص توصیه کند.
اغلب این داروها برای کنترل پروتون و پیشگیری و درمان زخم معده موثر هستند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اومپرازول
- رابپرازول
- پانتوپرازول
- لانسوپرازول
- اسومپرازول
دریافت دوز مناسب این داروها باید طبق نیاز درمان باشد. مصرف نامتعادل و بیش از حد آنها ممکن است سبب کاهش کلسیم بدن شود که در پی آن ممکن است زمینه شکستگی لگن، دست، پا و ستون فقرات فراهم شود. از این رو بهتر است در رابطه با دریافت مکمل از پزشک جویا شد.
کنترل ترشح اسید معده
برای کنترل علائم زخم معده گاهی نیاز به کنترل میزان ترشح اسید معده وجود دارد. این داروها به تسریع در روند درمان کمک می‌کنند و سطح اسید معده را کاهش می‌دهند. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رانیتیدین
- نیزاتیدین
- فاموتیدین
- سمیتیدین
داروی محافظ برای لایه مخاطی روده و معده
راه دیگری که گاهی برای درمان زخم معده توصیه می‌شود، دریافت داروهایی است که به محافظت از بافت مخاطی روده و معده منجر می‌شوند. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میزوپروستول
- سوکرالفیت
این داروها به دلیل عوارض و تاثیرات جانبی که به همراه دارند، فقط باید در موارد لزوم و در صورت صلاح دید پزشک دریافت شوند.
جراحی زخم معده
گاهی با جدی نگرفتن علائم زخم معده ممکن است عوارض ناشی از آن تشدید شود و راهکارهای درمانی دارویی برای آن موثر باشد. از این رو نیاز به جراحی وجود خواهد داشت. اغلب در مواردی که چنین مشکلاتی وجود داشته باشند، نیاز به جراحی برای درمان زخم معده وجود دارد:
- زخم‌ها بازگشت‌پذیر هستند
- خونریزی شدید وجود داشته باشد
- درمان دارویی موثر نباشد
- تشدید زخم‌ها و انتقال آنها به قسمت‌های دیگر یا ایجاد سوراخ
در مواردی که نیاز به جراحی برای بهبود و درمان زخم معده وجود دارد، ممکن است یکی از روش‌های زیر به کار گرفته شود:
- حذف و برداشت کل زخم
- برداشت بافت سالم از قسمت دیگری از روده و پیوند آن در محل زخم
- قطع منبع عصبی به معده برای کاهش تولید اسید معده
- مسدود کردن شریان‌های خونی متصل
درمان زخم معده با رژیم غذایی سالم
با بروز علائم زخم معده و ایجاد نگرانی، اغلب نیاز به راهکارهای درمانی تغذیه‌ای در کنار درمان توصیه شده توسط پزشک وجود دارد. اغلب این راهکارها را متخصصین به بیمار توصیه می‌کنند اما در ادامه به رژیم غذایی سالم و برخی از راهکارهای خانگی ایمن برای کنترل موثر نیز اشاره خواهیم کرد.
رژیم غذایی برای درمان زخم معده
رژیم غذایی مناسب برای درمان زخم معده موثر است اما روشی صد در صد تضمینی نیست و باید در کنار درمان اصلی که پزشک توصیه می‌کند از آن کمک گرفت. در واقع می‌توان گفت مصرف مواد غذایی به تنهایی سبب ایجاد زخم معده و درمان زخم معده نمی‌شوند. با این حال رژیم غذایی سالم به نفع سلامت روده و دستگاه گوارش خواهد بود.
در حالت کلی می‌توان گفت رژیم غذایی حاوی فیبر، میوه و سبزیجات راهکار مناسبی برای بهبود است. گزینه‌های مفیدی که باکتری‌های مفید روده را برای پیشگیری از عفونت هلیکوباکتر افزایش می‌دهند شامل موارد زیر می‌شوند:
- انواع کلم به ویژه کلم بروکلی و گل کلم
- انواع سبزی‌های برگ‌دار از جمله اسفناج و کلم‌های برگی
- مواد غذایی حاوی پروبیوتیک از جمله ماست لاکتوباسیلوس و کامبوجا
- میوه‌هایی از جمله سیب، زغال اخته، توت فرنگی و تمشک
- روغن زیتون
ممنوعیت‌های غذایی برای زخم معده
برای درمان و کاهش علائم زخم معده باید از مصرف برخی از مواد غذایی که سبب تولید بیشتر اسید معده می‌شوند اجتناب کرد. حتی مصرف مواد غذایی که ریفلاکس معده را نیز در پی دارند بهتر است تا درمان کامل، قطع شوند.
مصرف مواد غذایی ترش مانند میوه‌های ترش یا غذاهای تند و فلفلی سبب تشدید زخم معده می‌شوند. بهتر است تا جای ممکن از مصرف آنها اجتناب کرد.
درمان خانگی زخم معده
علاوه بر مصرف یا عدم مصرف برخی از مواد غذایی به منظور بهبود زخم معده، لازم است راهکارهای موثر دیگری را نیز پیش گرفت. موارد زیر به کاهش باکتری هلیکوباکتر کمک می‌کنند و روند بهبود زخم را تسریع می‌بخشند:
- عسل
- دریافت پروبیوتیک‌ها
- دریافت گلوتامین از منابع غذایی مانند ماهی، مرغ، اسفناج و کلم
علائم زخم معده بدخیم
در مواردی که زخم معده درمان نشده رها شود، خونریزی شدید را در پی خواهد داشت که می‌تواند عاملی تهدید کننده برای بقاء فرد باشد. در پی عدم درمان ممکن است موارد زیر بروز داده شود:
- خونریزی جدی و بروز کم خونی شدید
- ممکن است نفوذ زخم به عضوهای دیگری مانند لوزالمعده را در پی داشته باشد
- سوراخ شدن معده و همینطور دستگاه گوارش و عضوهای دیگر را ممکن است در پی داشته باشد
- انسداد ناشی از التهاب بافت‌های دستگاه گوارش را ممکن است ایجاد کند
- ابتلا به سرطان معده
برای اینکه از بروز چنین مواردی جلوگیری شود باید با بروز موارد زیر فورا به پزشک مراجعه کرد:
- استفراغ و مدفوع تیره متمایل به قرمز و قهوه‌ای
- درد ناگهانی و تیز در شکم که از بین نمی‌رود
- ضعف کردن و احساس دل ضعفه مکرر
- مشکل در تنفس
پیشگیری از زخم معده
برای اینکه از بروز علائم زخم معده در امان باشیم، می‌توانیم راهکارهای ایمنی را انجام دهیم. این راهکارها شامل موارد زیر می‌شوند:
- برای پیشگیری از ورود باکتری باید مکرر دست‌ها شسته شوند
- همچنین مصرف مواد غذایی خام نیز باید با شست و شوی کامل باشد یا حتی الامکان بخارپز و پخته شده مصرف شوند
- برای کاهش درد از روش‌های موضعی استفاده کرده و از مصرف مکرر داروهای مسکن باید اجتناب کرد
- داروها را بهتر است همراه با غذا یا بعد از غذا مصرف کرد
- از مصرف الکل تا جای ممکن باید اجتناب کرد
- مصرف داروها باید با نوشیدن مایعات کافی انجام شود
مطالب مرتبط با علائم زخم معده
جمع‌بندی
معده به عنوان عضوی پیچیده از بدن، ممکن است به مراقبت‌های زیادی نیاز داشته باشد. برای پیشگیری از بروز علائم زخم معده راهکارهای بیان شده موثر هستند اما بهتر است با بروز علائم راهکار درمانی را طبق صلاح دید پزشک پیش گرفت. از این طریق از وخیم شدن بیماری نیز جلوگیری خواهد شد و روند درمان نیز نتیجه موثر و سریع‌تری خواهد داشت.
